جراحی زيبايی از منظر فقه

چکيده

جراحی زیبایی (پلاستیک) نوعی تخصص پزشکی است که به اصلاح و ترمیم فرم و عملکرد ظاهری بدن انسان می‌پردازد. توسعه روزافزون دانش پزشکی در این حوزه، چالش‌ها و پرسش‌های فروانی را فراروی دانشیان عرصه فقه نهاده است. پژوهش حاضر با روش اجتهادی به این پرسش اصلی پاسخ می‌دهد که وظیفه مکلفان در برابر موضوعات مختلف در زمینه جراحی زیبایی چیست؟ بی‌تردید با توجه به مطالعه دقیق منابع دینی و به‌کارگیری ابزارهای اجتهادی شیعی، هیچ پرسشی در این عرصه بی‌پاسخ نخواهد ماند. در نتیجه با تحقیق، پژوهش و شناخت دقیق موضوعات این حوزۀ نوین و بررسی ادلۀ اصولی و فقهی، وظایف مکلفان در زمینه‌های گوناگون، مشخص و معین می‌شود. در این فرایند، گاه به حرمت این عمل و گاه به جواز آن حکم می‌گردد و در نهایت با لحاظ همه شرایط و جوانب مسئله و مطالعه جامع‌نگر همه منابع و به‌کارگیری اصول اجتهادی و فقاهتی، پاسخ‌های قابل اطمینانی به پرسش‌های انسان در موضوع مورد نظر داده می‌شود.

واژگان کلیدی: جراحی زیبایی، جراحی پلاستیک، جراحی ترمیمی، احکام زیبایی.

دیباچه

سپاس و ستايش بی‌‌اندازه مخصوص خداوندی است که نام او راحت روح است و يادش درمان هر درد؛ پروردگاری كه دلالت كرد ما را بر شاهراه نجات، و هدايت نمود به سوی آن‌چه موجب علوّ درجات است و درود بيكران بر اشرف مخلوقات و برتر اهل آسمان‌ها و زمين، خاتم رسولان، گشايندۀ درهای بسته و آشكاركنندۀ حق با برهان، محمّد مصطفی(صلي‌الله‌عليه‌وآله) و خاندان پاك و گرامی‌‌اش.

بی‌گمان، دانش چراغ راه سعادت، والايی و رفعت آدمی است و افروختن آن نيازمند كاوش‌های پياپی پژوهشگرانی است كه دل در گرو آگاهی انسان و توانمندسازی وی دارند. بديهی است اين مهم بدون شناخت ابزارها و مهارت‌های لازم امكان‌پذير نيست. در كنار اين مهارت‌ها و ابزارها، شناخت مسائل، دغدغه‌ها و نيازهای دانشی در دستيابى به انديشه‌ها و افكار جديد از ضروريات تحقيق و پژوهش است كه گاه پيش‌بردن مطالعات بدون بهره‌جُستن از آنها دشوار است.

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت دین در زندگی اجتماعی، افق‌های جديدی فراروی دانش فقه که عهده‌دار ارائۀ دستورالعمل زندگی است، گشوده شد. دانش فقه از انزوای حوزه فردی خارج و به عرصۀ اجتماعی وارد شد. بی‌گمان، فقه ـ به عنوان تجلّی عینی دستورهای شریعت ـ ظرفیت پاسخگویی به نیازهای فردی، اجتماعی و حاکمیتی را در قالب فقه‌های تخصصی دارد. ازجمله فقه‌های تخصصی، «فقه پزشكی» است كه دانشوران اين حوزه به فراخور نيازهای هر عصر و زمان به بررسی، شناخت دقیق عناوين و موضوعات پیش‌روی فقه‌پژوهان اين عرصه پرداخته‌اند.

مرکز فقهی ائمّۀ اطهار(عليهم‌السلام) که به اهتمام مرجع فقید شیعه، حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی(قدس‌سره) در سال 1376 بنیان نهاده شد و هم‌اكنون تحت هدایت هوشمندانه و مدبّرانۀ خلف صالح آن فقيه فقید، حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنکرانی ــ دام ظلّه الشريف ـ قرار دارد، رسالت اصلی خود را فراهم آوردن بستر مناسب برای تولید دانش در عرصۀ فقه و علوم وابسته به آن و تربیت پژوهشگران توانمندی می‌داند که بتوانند با نگارش آثار علمی روزآمد و کارآمد، به معرفی اندیشۀ غنی اهل‌بیت عصمت و طهارت(عليهم‌السلام) و دفاع از مرزهای دانش اسلامی بپردازند.

در اين راستا، گروه فقه پزشكی معاونت پژوهش مرکز فقهی ائمّۀ اطهار(عليهم‌السلام) در راستای استفادۀ بهینۀ پژوهشگران، زيرساخت‌های متون درسی و آموزشی و سازوكارهای ارتقای دانش فقه پزشكی، به جذب و تهيۀ طرح‌های پژوهشی اقدام كرده كه ازجمله آنها، «جراحی زيبايی از منظر فقه» است.

پژوهش حاضر که به همت محققان محترم، حجت‌الاسلام والمسلمین دكتر محمّدعلی قاسمی و حجت الاسلام و المسلمين علی جهانيان ـ زيد عزّهما ـ نگاشته شده، تلاشی است در راستای تبيين و پاسخ‌گويی به پرسش‌های فقهی مطرح در عرصۀ جراحی زيبايی و تبيين احكام تكليفی و وضعی موجود در اين حوزه. نويسندگان پس از بررسی موضوع‌شناسی جراحی زيبايی و بررسی تفصيلی انواع آن، ديدگاه‌های فقهی مطرح در اين عرصه را به تفصيل بررسی كرده و در فصل آخر نيز به مسئله ضمان و مسؤوليت پزشكان و متصديان جراحی زيبايی اشاره كرده‌اند.

اكنون كه به ياری خداوند والا، اثر حاضر آمادۀ عرضه به انديشه‌ورزان و پژوهشگران شده، ضمن سپاس و ستايش به درگاه ايزد منّان و آرزوی علوّ درجات برای مؤسس معظّم مركز، از حمايت‌های رئيس مكرّم و تمامی عزيزانی كه در به ثمر رسيدن اين اثر، معاونت پژوهشی را ياری رساندند، به ويژه محققان محترم و مدير ارجمند مركز حضرت حجت‌الاسلام والمسلمين حاج شيخ محمدرضا فاضل كاشانی ـ دامت افاضاته ـ تقدير و تشكر می‌‌شود. هم‌چنين از جناب مستطاب حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ‌ محمّدجعفر طبسی و جناب آقای دكتر سيّدجواد حسينی‌كوهی كه در ارزيابی و نظارت بر اين اثر همكاری داشته‌ و بر اتقان و غنای آن افزوده‌اند، سپاسگزاری می‌‌‌شود.

اميد آنکه تلاش‌های علمی صورت‌گرفته زمينه‌ساز رشد و تعالی جامعۀ اسلامی و چراغی فراراه جويندگان طريق دانش و معرفت باشد.

سيدجواد حسينی‌‌خواه
معاون پژوهشی مركز فقهی ائمّۀ اطهار(عليهم‌السلام)بهمن 1399ش / رجب المرجب 1442ق

مـقـدمـه

جراحی زیبایی یکی از شاخه‌های نوظهور دانش پزشکی است که در گذر زمان، به تنوع و توسعه مثال زدنی دست یافته است. به دلیل توجه بیشتر جوامع بشری به زیبایی ظاهری، این جراحی امروزه مشتاقان بسیاری یافته و هر روزه، تعداد آن در سراسر جهان فزونی می‌یابد. فطرت زیبایی‌خواهی انسان از یک سو و توجه دین مبین اسلام به زیبایی و آراستگی از سوی دیگر و هم‌چنین پیشرفت‌های معجزه آسای دانش جراحی زیبایی (پلاستیک)، چالش‌ها و پرسش‌های فراوانی را در دو حوزه دانش اخلاق و فقه ایجاد می‌کند. مکتب فقهی تشیع با برخورداری از عنصر اجتهادِ مبتنی بر منابع غنی و اصول مستحکم، همگام با رشد دانش پزشکی، با نگاهی عالمانه، به تبیین وظایف مکلفان در حوزۀ احکام فقهی و حقوقی مسائل نوپیدا پرداخته است. در مقابل افزایش روزافزون متقاضیان جراحی زیبایی و گسترش آن در میان متشرعان، پرسش‌های بسیاری را مطرح ساخته که دانش غنی فقه شیعی باید به آنها پاسخ گوید و وظایف مکلفان را در این عرصه روشن سازد.

با توجه به توسعه شگرف و معجزه‌آسای دانش جراحی پلاستیک و فزونی مناسبات و روابط مدنی افراد، پژوهش حاضر با تلفیق جنبه‌های علمی، هنری، تجاری و حقوقی، در صدد پاسخ‌گویی به پرسش‌های فقهی جدید در این عرصه برآمده است. بر این اساس بر آنیم تا نخست به شناخت موضوعی این نوع جراحی و سپس به تییین احکام تکلیفی و وضعی موجود در این حوزه بپردازیم. از آنجا که شناخت موضوعی جراحی پلاستیک و تحلیل درست مصادیق آن، نقش کلیدی در درک، کشف و استخراج احکام فقهی آن دارد، در فصل نخست با استفاده از روش گرد‌آوری اطلاعات (کتاب‌خانه‌ای)، مفاهیم و تعاریف واژگان اصلی و مرتبط با این حوزه را تبیین می‌کنیم. فصل دوم را به موضوع‌شناسی جراحی زیبایی (پلاستیک) و بررسی تفصیلی انواع آن اختصاص می‌دهیم. در فصل سوم با تحقیق، بررسی و نقد دیدگاه‌های فقهی مطرح در این حوزه، به کشف و تبیین احکام انواع جراحی‌های زیبایی می‌پردازیم. در فصل چهارم نیز ضمان و مسئولیت پزشکان و متصدیان جراحی زیبایی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بی‌تردید شکل‌گیری گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهم‌السلام) از الطاف الهی و عنایات حضرت ولی عصر(عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) است که در سایه اندیشه و اراده حضرت آیت‌الله حاج شیخ جواد فاضل لنکرانی ـ دامت برکاته العالیه ـ جامه عملی پوشیده است. بر این اساس بر خود لازم می‌دانم از ایشان برای همه صبوری‌ها، حمایت‌های و راهنمایی‌ها سپاس‌گزاری کنم و توفقیات روزافزون‌شان را از خداوند متعال طلب نمایم. هم‌چنین از حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدرضا فاضل کاشانی، مدیر مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهم‌السلام) و حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر سید‌جواد حسینی‌خواه، معاون پژوهشی مرکز و حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمد‌جعفر طبسی و حجت‌الاسلام المسلمین جناب آقای دکتر سید‌جواد حسینی‌کوهی، ارزیابان محترم این اثر که هر یک به گونه‌ای در به ثمر نشستن آن نقش آفریدند، تشکر می‌کنم.

امید آنکه این تلاش ناچیز، مورد پذیرش حضرت احدیت و توجه ویژه حضرت ولی عصر(عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) قرار گیرد و گامی هرچند کوچک در مسیر پاسخ‌گویی فقه امامیه به مسائل نوپیدا، محسوب شود.

محمدعلی قاسمی
مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهم‌السلام)
خرداد 1400ش / مطابق شوال 1442ق

فهرست مطالب