تازه های نشر 99
تازه های نشر 99
تازه های نشر 99
تازه های نشر 99
فراخوانی مقاله و اولویت های پژوهشی
فراخوانی مقاله و اولویت های پژوهشی
سخن موسس فقید
سخن موسس فقید
اصول صدر (جلد سوم)



اصول صدر

ترجمه، شرح و تحقيق کتاب بحوث في علم الاصول

جلد سوم




مقدّمه جلد سوم (مترجم)

در كتاب حاضر، مباحث لفظى به دو بخش تحليلى و لغوى تقسيم شده‌اند. در جلد اوّل، به مباحث لفظى تحليلى ـ كه درباره معانى حروف و هيئت‌ها بودند ـ پرداخته شد و از گفتارهاى لفظى لغوى نيز بحث مشتق بررسى گرديد. اكنون در اين جلد، بحث ديگرى از بحث‌هاى لفظى لغوى بررسى مى‌گردد.

گفتنى است در اين جلد، مقرّر محترم، آية الله‌ سيّد محمود هاشمى شاهرودى ـ حفظه الله‌ ـ در برخى از موارد، حاشيه‌هايى بر بيان شهيد صدر(قدس سرّه) دارند كه با توجّه به ذكر آنها در كتاب الأضواء و الآراء و تقريرات درس خارج ايشان، از ترجمه آنها مگر در برخى از موارد خاص، خوددارى كرده‌ام.

حسن مهدوى
مرداد ماه 1393




مقدّمه جلد سوم (مقرّر)

الحمد لله‌ ربّ العالمين و الصلاة و السلام على قائد البشريّة الصالحة محمّد و على آله الميامين.

اين، بخش دوم از مباحث علم اصول است كه سرور و مولاى بزرگ ما، شهيد اسلام، آية الله‌ العظمى سيّد صدر(قدس سرّه) آنها را تدريس نموده و در بردارنده بحث‌هاى اوامر ـ كه بخشى از مباحث دليل لفظى به شمار مى‌روند ـ است.

خداوند سبحان، توفيق نشر اين مباحث را هنگامى به ما عنايت كرد كه استاد بزرگ ما و عمود سرفراز علم و هدايت و كسى كه با از دست دادن او ثلمه‌اى در دين و علم وارد شد و تأثير شهادتش در قلب امام عصر(عج) بسيار بزرگ و شديد بود، به شهادت رسيده و از دست رفته بود.

من هنگام نوشتن اين مباحث، گاهى نكاتى را كه به ذهن قاصرم مى‌رسيد، يادداشت مى‌كردم تا در فرصت مناسب درباره آنها از جناب استاد نظرخواهى كنم، چنان‌كه در مباحث جلد اوّل و مباحث تعارض ادلّه اين كار را انجام دادم؛ ولى اراده خداوند سبحان، اين‌گونه شد كه ما از وجود شريف او محروم شويم و گرفتار مصيبت عظماى او گرديم كه از خداوند مسئلت مى‌كنيم به ما و همه مؤمنان توانايى تحمّل و صبر بر آن را عنايت كند. از اين رو، تصميم گرفتم خودم آن نكات را پيرايش و آنها را در حاشيه ذكر كنم؛ شايد كه پژوهشگران بتوانند از آنها استفاده كنند. توفيق من، تنها از خداوند است. بر او توكّل مى‌كنم و به او پناه مى‌برم.

سيّد محمود هاشمى
25 ذو القعده 1405 هجرى
قم مقدّس




فهرست مطالب

بخش پنجم: گفتارهای مربوط به نواهی5
فصل اوّل: دلالت‌هاى صيغه نهى7
گفتار اوّل: مدلول صيغه نهى9
ديدگاه اوّل9
ديدگاه دوم12
ديدگاه سوم (ديدگاه برگزيده)13
گفتار دوم: دلالت نهى بر استغراق17
ديدگاه سيّد استاد18
نقد ديدگاه استاد20
ديدگاه برگزيده21
گفتار سوم: تفاوت امر و نهى25
تفاوت ميان امتثال امر و امتثال نهى26
گفتار چهارم: تنبيهات29
تنبيه اوّل: ثبوت ويژگی‌هاى نهى طبق همه معانى29
تنبيه دوم: نهى از جامع انتزاعى30
فصل دوم: اجتماع امر و نهى31
گفتار اوّل: بررسى جواز يا امتناع اجتماع امر و نهى در عنوان واحد33
مطلب اوّل: تبيين محلّ نزاع33
مطلب دوم: انواع تغاير ميان دو عنوان34
مطلب سوم: علت استحاله اجتماع امر و نهى در عنوان واحد35
بررسى بيان‌هاى سه‌گانه هنگام تغاير عنوان37
بررسى نخستين قسم تغاير37
تعلّق حبّ استقلالى و بغض ضمنى به يك شى‏ء38
بررسى دومين قسم تغاير44
جريان ادلّه امتناع در قسم دوم53
سه ملاك براى جواز اجتماع55
شرايط جواز اجتماع بر اساس ملاك دوم57
بحث صغروى در مورد ملاك سوم59
گفتار دوم: تطبيق معروف اجتماع امر و نهى69
گفتار سوم: تنبيهـات75
تنبيه اوّل: اصولى بودن مسئله اجتماع75
تنبيه دوم: شمول بحث نسبت به امكان و امتناع عقلى و عرفى78
تنبيه سوم: تفاوت ميان مسئله اجتماع با مسئله نهى از عبادت79
تنبيه چهارم: رابطه مسئله اجتماع با مسئله تعلّق امر به طبايع84
تنبيه پنجم: آيا محلّ اجتماع بايد داراى ملاك باشد؟88
جهت اوّل: اصل شرطيّت ملاك88
جهت دوم: اثبات فعليّت هر دو ملاك در مورد اجتماع92
جهت سوم: تفاوت تزاحم ملاكى با تزاحم امتثالى97
تنبيه ششم: تصحيح نماز در مغصوب103
تنبيه هفتم: تقديم دليل نهى بر دليل امر بنا بر امتناع115
تنبيه هشتم: كراهت در عبادات118
يك. عبادت مكروهى كه بدل دارد119
دو. عبادت مكروهى كه بدل ندارد123
تنبيه نهم: سقوط حرمت با قطع نظر از امر126
مقام اوّل: نماز اضطرارى در شى‏ء غصبى بدون سوء اختيار126
بررسى كبراى سقوط تكليف هنگام اضطرار126
بررسى صغراى سقوط تكليف هنگام اضطرار131
مقام دوم: نماز اضطرارى در شى‏ء غصبى با سوء اختيار133
تنبيه دهم: اختلاف مأمورٌبه با منهىٌ عنه در اضافه149
فصل سوم: آيا نهى از شى‏ء، مقتضى فساد است؟153
گفتار اوّل: نهى از عبادت155
اقسام نهى تحريمى و نوع اقتضاى آنه156
برهان‏هاى موجود براى اثبات اقتض158
تنبيه اوّل170
تنبيه دوم172
تنبيه سوم174
تنبيه چهارم175
گفتار دوم: نهى از معاملات177
مطلب اوّل: مقتضاى قاعده در اين مسئله177
مطلب دوم: ثبوت دليل شرعى بر اثبات بطلان186
بخش ششم: گفتارهاى مربوط به مفاهيم195
فصل اوّل: تعريف مفهوم197
فصل دوم: ضابطه دلالت بر مفهوم203
فصل سوم: مفهوم شرط213
گفتار اوّل: مفاد جمله شرطيّه217
مطلب اوّل: مفاد ادات شرط217
مطلب دوم: دلالت ادات شرط بر ربط ميان دو مدلول تصوّرى نه تصديقى222
مطلب سوم: مدلول تصوّرىِ هيئت جزا معلّق است يا مدلول تصوّرى مادّه جزا؟229
گفتار دوم: بررسى ركن اوّل ضابطه مفهوم233
ديدگاه برگزيده242
تنبيه اوّل: بررسى جملات شرطيّه‌اى كه محقّق موضوع‌اند250
تنبيه دوم: دلالت مفهوم بر نفى «مطلق الوجوب»253
تنبيه سوم: دلالت مفهوم بر عموميّت انتفا يا انتفاى عموم؟257
تنبيه چهارم: گستره مفهوم، هنگام وحدت شرط و تعدّد جز260
تنبيه پنجم: تقييد امر در قالب غير شرطى262
تنبيه ششم: موضوع قرار گرفتن ادات شرط264
تنبيه هفتم: تعدّد شرط و وحدت جزا در دو جمله شرطيّه265
تنبيه هشتم: تداخل اسباب و مسبّبات، هنگام وحدت جزا و تعدّد شرط276
مسئله اوّل: تداخل اسباب281
مسئله دوم: تداخل مسبّبات (مرحله امتثال)284
فصل چهارم: ساير مفاهيم287
گفتار اوّل: مفهوم وصف289
مفهوم‏گيرى بر اساس مدلول تصوّرى291
مفهوم‌گيرى بر اساس مدلول تصديقى293
ديدگاه محقّق عراقى296
ديدگاه محقّق نائينى304
ديدگاه محقّق اصفهانى305
گفتار دوم: مفهوم غايت309
گفتار سوم: مفهوم استثن313
گفتار چهارم: مفهوم حصر317
بخش هفتم: گفتارهاى مربوط به عام و خاص319
فصل اوّل: عـام321
گفتار اوّل: مفهوم عموم323
مطلب اوّل: انواع استيعاب323
مطلب دوم: مراد از استيعاب مفهوم324
مطلب سوم: اقسام عموم327
مطلب چهارم: اسم‌هاى عدد330
مطلب پنجم: دخول واژه «كلّ» بر نكره و معرفه331
گفتار دوم: ادات عموم335
مطلب اوّل: اسم‏هاى عموم335
سخن سيّد استاد در نقد ديدگاه اوّل336
سخن محقّق اصفهانى در نقد ديدگاه اوّل338
سخن دوم سيّد استاد در نقد ديدگاه اوّل339
سخن برگزيده در نقد ديدگاه اوّل340
دليل ديدگاه اوّل345
ابطال دليل ديدگاه اوّل346
مدلول واژه «كلّ»، استغراقيّت است يا مجموعيت؟351
مطلب دوم: جمع مُحلّى به لام353
مسئله اوّل: تصوير دلالت جمع محلّى به لام بر عموم در مقام ثبوت353
مسئله دوم: دلالت جمع محلّى به لام بر عموم در مقام اثبات357
1. مناقشه سيّد استاد در ديدگاه اوّل362
2. مناقشه صاحب كفايه در ديدگاه دوم363
3. مناقشه در اصل دلالت جمع محلّى به لام364
مسئله سوم: عمومى كه از جمع محلّى به لام استفاده می‌شود379
مطلب سوم: نكره در سياق نفى يا نهى380
فصل دوم: تخصـيص383
گفتار اوّل: حجّيت عام در غير مورد تخصيص385
مطلب اوّل: چگونه عام می‌تواند در افراد باقی‌مانده حجّت باشد؟387
روش اوّل: بازگرداندن تخصيص به تخصّص387
روش دوم: استفاده از ظهور تصديقى استعمالى390
روش سوم: مراد ضمنى بودنِ افراد باقی‌مانده406
مقايسه روش سوم با روش دوم410
مطلب دوم: برآيند نهايى اين گفتگو414
مطلب سوم: تخصيص جمله‌هاى خبرى417
گفتار دوم: حجّيت عام در جايى كه مخصّص، مجمل است419
مطلب اوّل: اجمال مفهومى در مخصّص421
فرع اوّل: مخصّص متّصل مردّد بين اقل و اكثر421
فرع دوم: مخصّص متّصل مردّد بين متباينين425
فرع سوم: مخصّص منفصل مردّد بين اقل و اكثر435
فرع چهارم: مخصّص منفصل مردّد بين متباينين439
تنبيهات مطلب اوّل441
تنبيه اوّل441
تنبيه دوم443
تنبيه سوم446
مطلب دوم: اجمال مصداقى مخصّص448
جواز تمسّك به عام در شبهه مصداقى در دو حالت469
سخن شيخ اعظم انصارى471
فصل سوم: پيوست‏ه473
پيوست اوّل: جايگزين كردن استصحاب عدم ازلى به جاى عام473
ديدگاه دانشمندان اصولى474
بررسى سخن اوّل محقّق نائينى478
معانى نعتيت481
بررسى سخن دوم محقّق نائينى498
نقد سخن دوم محقّق نائينى500
بررسى ديدگاه محقّق عراقى502
پيوست دوم: دوران امر ميان عام و استصحاب حكم مخصّص509
پيوست سوم: تمسّك به عام براى نفى تخصيص و اثبات تخصّص512
ديدگاه صاحب كفايه514
ديدگاه محقّق عراقى514
پيوست چهارم: وجوب جستجوى مخصّص پيش از تمسّك به عام519
مسئله اوّل: اصل وجوب جستجو519
مسئله دوم: مقدار جستجوى لازم531
پيوست پنجم: شمول خطاب نسبت به غير مشافهان532
پيوست ششم: بازگشت ضمير به بعض مدلول عام538
تثبيت و نقد كبر541
ابطال تمسّك به عام546
ديدگاه برگزيده547
تنبيه اوّل: اراده شدن مقيّد از ضميرى كه به مطلق باز می‌گردد548
تنبيه دوم: سخن محقّق خراسانى درباره علّت ممنوعيت رجوع به عام553
پيوست هفتم: تخصيص عام به وسيله مفهوم555
مقام اوّل: معارضه عام با مفهوم موافق556
امور مترتّب بر تفسير ما از مفهوم موافق557
انواع تعارض در موارد مفهوم موافق558
مقام دوم: معارضه عام با مفهوم مخالف565
پيوست هشتم: آمدن استثنا به دنبال جمله هاى متعدّد571
كلمات محقّق عراقى575
ديدگاه برگزيده578
بررسى مسئله از جهت مستثن579
پيوست نهم: تخصيص عامّ كتابى به وسيله خبر واحد580
بخش هشتم: گفتارهاى مربوط به اطلاق و تقييد583
فصل اوّل: اطــلاق585
گفتار اوّل: اسم‌هاى جنس587
تقسيمات ماهيت587
مطلب اوّل: انطباق كلّى طبيعى بر لا بشرط قسمى591
مطلب دوم: تطابق ماهيت مهمل با ماهيت لا بشرط قسمى592
مطلب سوم: معناى اسم جنس595
مطلب چهارم: چگونگى تقابل ثبوتى ميان مطلق و مقيّد598
گفتار دوم: مقدّمات حكمت601
ديدگاه اوّل601
ديدگاه دوم606
تطبيق ديدگاه اوّل بر مقدّمات حكمت608
مقدّمه اوّل: در مقام بيان بودن609
مقدّمه دوم: عدم وجود قرينه610
مقدّمه سوم: عدم قدر متيقّن در مقام تخاطب618
گفتار سوم: تنبيهـات623
تنبيه اوّل: تطبيق برخى از مطالب مشهور623
تنبيه دوم: عدم جريان اطلاق به لحاظ نسبت ناقص624
تنبيه سوم: شمولى يا بدلى بودن اطلاق625
تنبيه چهارم: انصراف629
تنبيه پنجم: تفاوت ميان اطلاق حِكمى و اطلاق مقامى630
حالت‌هاى اسم جنس633
مطلب اوّل: دخول تنوين بر اسم جنس633
مطلب دوم: دخول لام بر اسم جنس636
مطلب سوم: عَلَم شدن اسم جنس639
فصل دوم: تقييد641
گفتار اوّل: مقيِّد متّصل643
گفتار دوم: مقيِّـد منفصـل649
مطلب اوّل: موارد تنافى ميان مطلق و مقيّد649
مطلب دوم: تصرّف در مطلق به وسيله عدم تصرّف در مقيّد652
بخش نهم: گفتارهاى مربوط به مجمل و مبيّن655
گفتار اوّل: مجمل بالذات659
نوع اوّل: يك دليل مجمل در مقابل يك دليل مبيّن659
نوع دوم: دو دليل مجمل662
گفتار دوم: مجمل بالعرض665
فهرست منابع668
فهرست مطالب671