تازه های نشر 99
تازه های نشر 99
تازه های نشر 99
تازه های نشر 99
فراخوانی مقاله و اولویت های پژوهشی
فراخوانی مقاله و اولویت های پژوهشی
سخن موسس فقید
سخن موسس فقید
اصول صدر (دوم)



اصول صدر

ترجمه، شرح و تحقيق کتاب بحوث في علم الاصول

جلد دوم




مقدّمه جلد دوم (مترجم)

در كتاب حاضر، مباحث لفظى به دو بخش تحليلى و لغوى تقسيم شده‌اند. در جلد اوّل، به مباحث لفظى تحليلى ـ كه درباره معانى حروف و هيئت‌ها بودند ـ پرداخته شد و از گفتارهاى لفظى لغوى نيز بحث مشتق بررسى گرديد. اكنون در اين جلد، بحث ديگرى از بحث‌هاى لفظى لغوى بررسى مى‌گردد.

گفتنى است در اين جلد، مقرّر محترم، آية الله‌ سيّد محمود هاشمى شاهرودى ـ حفظه الله‌ ـ در برخى از موارد، حاشيه‌هايى بر بيان شهيد صدر(قدس سرّه) دارند كه با توجّه به ذكر آنها در كتاب الأضواء و الآراء و تقريرات درس خارج ايشان، از ترجمه آنها مگر در برخى از موارد خاص، خوددارى كرده‌ام.

حسن مهدوى
مرداد ماه 1393




مقدّمه جلد دوم (مقرّر)

الحمد لله‌ ربّ العالمين و الصلاة و السلام على قائد البشريّة الصالحة محمّد و على آله الميامين.

اين، بخش دوم از مباحث علم اصول است كه سرور و مولاى بزرگ ما، شهيد اسلام، آية الله‌ العظمى سيّد صدر(قدس سرّه) آنها را تدريس نموده و در بردارنده بحث‌هاى اوامر ـ كه بخشى از مباحث دليل لفظى به شمار مى‌روند ـ است.

خداوند سبحان، توفيق نشر اين مباحث را هنگامى به ما عنايت كرد كه استاد بزرگ ما و عمود سرفراز علم و هدايت و كسى كه با از دست دادن او ثلمه‌اى در دين و علم وارد شد و تأثير شهادتش در قلب امام عصر(عج) بسيار بزرگ و شديد بود، به شهادت رسيده و از دست رفته بود.

من هنگام نوشتن اين مباحث، گاهى نكاتى را كه به ذهن قاصرم مى‌رسيد، يادداشت مى‌كردم تا در فرصت مناسب درباره آنها از جناب استاد نظرخواهى كنم، چنان‌كه در مباحث جلد اوّل و مباحث تعارض ادلّه اين كار را انجام دادم؛ ولى اراده خداوند سبحان، اين‌گونه شد كه ما از وجود شريف او محروم شويم و گرفتار مصيبت عظماى او گرديم كه از خداوند مسئلت مى‌كنيم به ما و همه مؤمنان توانايى تحمّل و صبر بر آن را عنايت كند. از اين رو، تصميم گرفتم خودم آن نكات را پيرايش و آنها را در حاشيه ذكر كنم؛ شايد كه پژوهشگران بتوانند از آنها استفاده كنند. توفيق من، تنها از خداوند است. بر او توكّل مى‌كنم و به او پناه مى‌برم.

سيّد محمود هاشمى
25 ذو القعده 1405 هجرى
قم مقدّس




فهرست مطالب

مقدّمه جلد دوم (مترجم)5
مقدّمه جلد دوم (مقرّر)7
بخش چهارم: گفتارهاى مربوط به اوامر9
فصل اوّل: دلالت‌هاى مادّه «امر»11
گفتار اوّل: معانى مادّه «امر»13
راهكار اوّل14
راهكار دوم15
گفتار دوم: دلالت مادّه «امر» بر علو و استعلا19
گفتار سوم: دلالت مادّه «امر» بر وجوب21
1. اصل دلالت «امر» بر وجوب21
2. منشأ دلالت امر بر وجوب23
دليل ديدگاه اوّل24
دليل ديدگاه دوم24
دليل ديدگاه سوم27
ثمره‌هاى فقهى مترتّب بر اين سه ديدگاه33
گفتار چهارم: دلالت مادّه «امر» بر طلب و اراده37
بررسى مسئله كلامى38
بررسى مسئله فلسفى40
ايجاد شدن اراده به‌خاطر وجود مصلحت در خودش53
يك. امكان يا عدم امكان54
دو. فرع فقهى54
فصل دوم: دلالت‌هاى صيغه امر61
گفتار اوّل: دلالت صيغه امر بر طلب63
گفتار دوم: چگونگى دلالت صيغه امر بر وجوب71
گفتار سوم: استعمال جمله خبرى در طلب75
مرحله اوّل: تفسير دلالت جمله خبرى بر طلب75
ديدگاه اوّل75
ديدگاه دوم78
مرحله دوم: دلالت جمله خبرى بر وجوب يا مطلق طلب79
گفتار چهارم: واجب تعبّدى و واجب توصّلى83
مطلب اوّل: سقوط واجب به‌وسيله فعل ديگران84
مرحله اوّل: مقتضاى اصل لفظى84
مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى86
مطلب دوم: سقوط واجب به‌وسيله حصّه غير اختيارى91
مقتضاى اصل لفظى و اطلاق امر91
مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى98
مطلب سوم: سقوط واجب به‌وسيله حصّه حرام98
مرحله اوّل: مقتضاى اصل لفظى98
مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى100
مطلب چهارم: بى‌نياز بودن از قصد قربت101
مرحله اوّل: استحاله اخذ قصد قربت در متعلّق امر102
مقام اوّل: استحاله اخذ قصد قربت به معناى قصد امتثال امر103
ديدگاه برگزيده در مورد استحاله اخذ امر114
مقام دوم: اخذ قصد قربت به معنايى غير از قصد امتثال امر120
امكان اخذ قصد محبوبيت127
امكان اخذ جامع بين قصدهاى گوناگون در متعلّق امر130
مرحله دوم: عبادى بودن واجب به معناى تعدّد امر آن130
مرحله سوم: جداكردن تعبّدى و توصّلى از راه غرض137
مرحله چهارم: ديدگاه برگزيده138
مقتضاى اصل در بحث تعبّدى و توصّلى140
مقام اوّل: مقتضاى اصل لفظى هنگام شك در تعبّديت141
تقريب اطلاق لفظى براى اثبات توصّليت141
مقام دوم: مقتضاى اصل عملى هنگام شك در تعبّديت153
گفتار پنجم: دلالت امر بر نفسى و تعيينى و عينى بودن وجوب159
مطلب اوّل: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به نفسى يا غيرى بودن159
مطلب دوم: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به تعيينى يا تخييرى بودن164
مطلب سوم: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به عينى يا كفايى بودن165
گفتار ششم: دلالت امر در مورد حظر (ممنوعيت)167
نكته168
گفتار هفتم: دلالت امر بر مرّه و تكرار171
پيوستى درباره تعدّد يا تبديل امتثال181
فرع فقهى184
فصل سوم: اِجـزا189
تعريف اِجزا191
گفتار اوّل: اِجزاى امر اضطرارى193
مرحله ثبوت193
اثر اوّل: اِجزا از واقع194
اثر دوم: جايز بودن بدار از نظر وضعى (صحّت عمل اضطرارى در اوّل وقت)194
اثر سوم: جايز بودن بدار از نظر تكليفى (عدم حرمت عمل اضطرارى در اوّل وقت)195
اثر چهارم: آيا جايز است مكلّف خودش را در اضطرار قرار دهد؟198
مرحله اثبات199
بررسى مسئله اوّل199
روش عقلى براى تقييد امر اختيارى به‌وسيله امر اضطرارى200
روش استظهارى براى تقييد امر اختيارى به‌وسيله امر اضطرارى205
بررسى مسئله دوم (وجوب قضا)222
گفتار دوم: اجزاى امر ظاهرى227
حالت اوّل: انكشاف مخالفت حكم ظاهرى با واقع از راه يقين227
بيان اوّل: ديدگاه محقّق خراسانى228
بيان دوم: ديدگاه سببيت236
حالت دوم: انكشاف مخالفت حكم ظاهرى با واقع از راه تعبّد245
يك. انكشاف خلاف به‌وسيله اماره245
دو. انكشاف خلاف به‌وسيله اصل245
فصل چهارم: مقدّمه واجـب255
مراد از مقدّمه واجب257
گفتار اوّل: تقسيمات مقدّمه259
آيا شرط متأخّر، معقول است؟259
مرحله اوّل: شرط متأخّر براى وجوب260
مرحله دوم: شرط متأخّر براى واجب265
مرحله سوم: بررسى معقوليت شرط متقدّم268
گفتار دوم: تقسيمات واجب271
1. واجب مشروط و واجب مطلق271
مقام اوّل: واجب مشروط در عالم نفس الأمر(عالم ثبوت)272
1. مرحله ملاك272
2. مرحله اراده و شوق272
3. مرحله جعل و اعتبار280
مقام دوم: امكان واجب مشروط در عالم اثبات285
2. واجب معلّق و واجب منجّز287
تنبيه‌هاى واجب معلّق294
تنبيه اوّل: تفسير مقدّمات مفوّت در مقام ثبوت294
تنبيه دوم: وجوب «تعلّم» به عنوان مقدّمه واجب309
تنبيه سوم: حكم مواردى كه نمى‌دانيم قيد به مادّه باز مى‌گردد يا هيئت314
دنباله‌اى براى بحث321
3. واجب نفسى و واجب غيرى323
جهت اوّل: تعريف واجب نفسى و واجب غيرى323
جهت دوم: دوران وجوب ميان نفسى و غيرى327
جهت سوم: ثواب و عقاب واجب غيرى335
مقام اوّل: ترتّب ثواب و عقاب بر واجب غيرى335
مقام دوم: امكان تقرّب به‌وسيله واجب غيرى339
جهت چهارم: وجه قربى بودن طهارات342
جهت پنجم: ساختار وجوب غيرى349
ديدگاه اوّل: نظريه مشهور349
ديدگاه دوم: نظريه صاحب معالم349
ديدگاه سوم: نظريه شيخ انصارى352
ديدگاه چهارم: نظريه صاحب فصول (مقدّمه موصل)356
تنبيه اوّل: تنافى ميان حرمت و وجوب376
تنبيه دوم: ثمره مقدّمه موصل381
جهت ششم: ثمره وجوب مقدّمه390
جهت هفتم: حكم شك در وجوب مقدّمه396
جهت هشتم: ملازمه بين وجوب شى‌ء و وجوب مقدّمه آن409
دلايل ديگر براى اثبات ملازمه413
تفصيل بين مقدّمات416
خاتمه: مقدّمه مستحب و مكروه و حرام419
فصل پنجم: رابطه امر به شى‌ء با نهى از ضدّش421
گفتار اوّل: ضدّ خاص427
مسلك تلازم428
مسلك مقدّميت430
مقام اوّل: شيوه‌هايى براى اثبات «توقّف ضد بر عدم ضدّ ديگر»431
تطبيق دو مسلك به شيوه‌اى ديگر434
مقام دوم: برهان‌هايى براى ابطال «توقّف يكى از دو ضد بر عدم ديگرى»437
ديدگاه تفصيل در توقّف ضد بر عدم ضدّ ديگر461
گفتار دوم: ضدّ عام (نقيض)463
عالم حكم و اعتبار464
عالم حب و بغض و اراده و كراهت469
گفتار سوم: ثمره بحث ضد473
اعتراض اوّل473
اعتراض دوم484
گفتار چهارم: امر به ضدّ مهم، به نحو «ترتّب»487
مطلب اوّل: ثمره ترتّب488
مطلب دوم: از بين رفتن موضوع يكى از دو دليل به‌وسيله ديگرى493
مطلب سوم: اثبات ترتّب از طريق طرح فروع فقهى500
مطلب چهارم: طوليت امر مهم نسبت به امر اهم505
تقريب اوّل506
تقريب دوم509
تقريب سوم510
مطلب پنجم: اشكال‌هاى جانبى ترتّب511
اشكال اوّل511
اشكال دوم515
اشكال سوم518
مطلب ششم: ترتّب در لسان محقّق نائينى523
بررسى مقدّمه اوّل523
بررسى مقدّمه دوم524
بررسى مقدّمه سوم529
بررسى مقدّمه چهارم530
بررسى مقدّمه پنجم537
مطلب هفتم: نكته اساسى در دليل امكان ترتّب540
اشكال‌هاى مربوط به امكان ترتّب541
مطلب هشتم: ترتّب دوطرفه546
ديدگاه برگزيده درباره ترتّب دوطرفه550
مطلب نهم: تطبيق ترتّب بر مسئله جهر و اِخفات551
مطلب دهم: تزاحم بين واجب موسّع و واجب مضيّق558
فصل ششم: حالت‌هاى ويژه امر567
گفتار اوّل: امر آمر با علم به انتفاى شرط آن569
گفتار دوم: امر به امر573
گفتار سوم: امر بعد از امر575
گفتار چهارم: امر بعد از نسخ وجوب577
مرحله اوّل: اصل لفظى577
ارتباط اين مسئله با يك ديدگاه فلسفى580
مرحله دوم: اصل عملى583
فصل هفتم: چگونگى تعلّق امر587
گفتار اوّل: تعلّق امر به افراد يا طبيعت589
ورود به بحث599
روش اوّل در فهم عنوان بحث599
روش دوم در فهم عنوان بحث600
روش سوم در فهم عنوان بحث602
روش چهارم در فهم عنوان بحث603
گفتار دوم: واجب تخييرى605
ديدگاه اوّل605
ديدگاه دوم608
ديدگاه سوم612
ديدگاه چهارم617
ديدگاه پنجم617
ديدگاه برگزيده618
اثر عملى618
امكان تخيير بين اقل و اكثر619
گفتار سوم: واجب كفايى629
بررسى ديدگاه اوّل630
بررسى ديدگاه دوم634
بررسى ديدگاه سوم635
بررسى ديدگاه چهارم637
گفتار چهارم: واجب موقّت، واجب موسّع و واجب مضيّق639
مطلب اوّل: بحث ثبوتى639
مطلب دوم: بحث اثباتى641
بررسى صورت اوّل641
بررسى صورت دوم642
بررسى صورت سوم643
فهرست منابع647
فهرست مطالب649