معنای بندگی

شرحی مبسوط بر حديث معروف «الصوم لي وانا اُجزي به»

حضرت آيت الله آقای حاج شيخ محمّدجواد فاضل لنکرانی

به قلم محمّد حسن دانش

مقدمه

بسم الله الرحمن الرحيم

دانشمندان و پژوهشگران علوم اسلامی به نیکی می‌دانند که «فقه الحديث» يكی از دانش‌های مهم و وابسته به حديث است که افزون بر مبانی فهم، شامل شرح و تفسير روايات نيز می‌گردد و هدف از آن برطرف نمودن ابهامات و مشكلاتی است که حدیث پژوهان در به دست آوردن مداليل احادیث پیش روی دارند. ابهامات و مشکلاتی که نقش مهم و اساسی فقه الحدیث را در واکاوی و فهم میراث روایی حضرات معصومین(عليهم السلام) و آثار و فواید مستقیم و غیر مستقیم علمی و دینی آن در علوم و معارف اسلامی به ویژه فقه هویدا می‌سازد. نقشی که از راه اجرای صحیح مبانی آن توسط مجری صاحب صلاحیت به دریافت و فهمی درست از روایات و تبیین آن برای عموم روشن می‌شود. اجرا و تبیینی که با شناخت مفاهیم کلمات و توجه به ریشه‌ی آنها، فهم اشتراکات معنایی و معناشناسی واژگان روایی در عصر صدور، توجه به اصطلاحات خاص روایی در معناشناسی، بررسی ساختار جملات احادیث، توجه به زبان عرف روايی از حیث استفاده از مجاز، تشبيه، استعاره، تمثيل، حذف بخشی از گفتار با تكيه بر قرائن، فهم نقش سياق در معنارسانی مفردات و جملات روایات و البته توجه به قرائن خارجی در فهم معنا یا معانی احادیث، نمود پیدا کرده و تنها برای کسانی حاصل می‌شود که احاطه‌ی کامل و کاربردی بر چندین علم از علوم اسلامی داشته و علاوه بر آن، قدرت اجتهاد و استنباط در احكام شرعی و فروع دينی را دارند.

کتاب پیش روی بر بنیان اجرای ضابطه‌مند مبانی یاد شده در فهم روایات، به بررسی دقیق و عالمانه فقه الحدیث روایت «الصَّوْمُ لِي وَ اَنَا اُجْزیٰ بِه» در قالب نه توجیه و توضیح پرداخته است که استاد زاده مکرم حضرت استاد آیت الله آقای حاج شیخ محمد جواد فاضل لنکرانی دامت برکاته الشریف با ژرف نگری معهود فقهی و اصولی خویش، همانند والد بزرگوار سفرکرده‌شان رحمه الله و حشره الله مع النبیین و المعصومین(عليهم السلام) ، به صورت مبسوط آن را تشریح و تفسیر فرموده‌اند و از خلال آن، افقی تحلیلی و نوبنیاد را در فهم این حدیث قدسی برای حدیث پژوهان و معارف خواهان و خلاصه تمامی دین مداران گشوده‌اند. گشایشی که تنها از فقیهی پارسا و مجتهدی وارسته همچون ایشان به پیروی از فقیهان حقیقی پیشینی و پسینی علوم آل محمد(عليهم السلام) انتظار می‌رود و بایسته و شایسته این مقام و موقعیت بالاست. وجود نازنینشان بی‌گزند و عمر گرانبهایشان بلند.

امید آن که مورد افاده و استفاده پژوهشگران و خوانندگان ارجمند قرار گیرد. ان شاء الله تعالی. حوزه مبارکه علميه قم. پانزدهم شعبان المعظم هزار و چهارصد و سی و نه قمری.

محمد حسن دانش شيرازی

بسم الله الرحمن الرحیم

به یقین، حقیقت خلقت تمامی موجودات، خصوصاً جن و انس در بندگی و عبادت خداوند متعال، ظهور و تجلی پیدا می‌کند.

عبادت و سر سپردن به درگاه الهی، خضوع و خشوع جوانح و جوارح در برابر قدرت مطلق و مطلق وجود و هستی، نعمتی است که با هیچ یک از نعمت‌های الهی توان برابری ندارد. نعمتی بزرگ با فوائدی بی‌شمار از خدایی بزرگ. بزرگتر از آنچه قابل وصف باشد.

اما واکاوی آثار، برکات و فوائد این نعمت بزرگ، همواره از موضوعات و مسائلی بوده و هست که اندیشه و ذهن انسان را به خود مشغول کرده و به خود اختصاص داده است.

این جانب گاه در این فکر سیر می‌کنم که اگر عبادت نبود، بشر چگونه می‌توانست زندگی کند؟ چگونه می‌توانست آرامش واقعی و حقیقی پیدا کند؟ چگونه می‌توانست امید به سعادت و سرای ابدی حاصل نماید؟ چگونه می‌توانست در مسیر پر تلاطم زندگی، با شادابی و طراوات حرکت کند؟

آری، همه خوبی‌ها، همه زیبایی‌ها، همه هنرها، همه شگفتی‌ها، همه رازها، همه ارزش‌ها و همه حقیقت‌ها در عبادت و بندگی خالص خدای متعال است و هیچ جایگزین دیگری نداشته و نخواهد داشت. ولی در میان عبادات، روزه جایگاهی بس رفیع دارد. چه به فرموده خداوند متعال در حدیث قدسی، آن ذات یگانه، روزه را به خود اختصاص داده و فرموده است: «روزه برای من است و من به آن جزا داده می‌شوم». اما اینکه در این حدیث شریف، روزه جزای الهی شمرده شده است به فهم عمیق و درک دقیق از نظام عقیدتی اسلام نیاز دارد و نباید از نظر دور داشت که فهم حدیث شریف «الصَّوْمُ لِي وَ اَنَا اُجْزیٰ بِه» از جمله مسائل مهم بینشی است که باید با ژرف نگری و طهارت قلب به آن رسید. بدین رو در یکی از روزهای ماه مبارک رمضان سال هزار و چهار صد و سی و هشت هجری قمری برابر خردادماه سال هزار و سیصد و نود و شش هجری شمسی که به تدریس خارج فقه صلاة المسافر اشتغال داشتم مناسب دیدم این حدیث قدسی را با همه احتمالاتی که در آن وجود دارد مورد بحث و دقت قرار دهم و بحمد الله تعالی با لطف حضرت حق جل و علا به معنای جدیدی نائل شدم.

آن‌چه در این کتاب ملاحظه می‌شود مباحثی است که با دست توانا و قلم عالمانه و محققانه‌ی یکی از اساتید محترم حوزه علمیه قم حضرت مستطاب جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای شیخ محمد حسن دانش شیرازی دامت برکاته بسط و گسترش یافته و انصاف آن است که ایشان، اضافات و نکات جالب و مهمی را به مطالب مورد بحث حقیر افزوده‌اند فَلِلَّهِ دَرُّهُ وَ عَلَيْهِ أَجْرُهُ.

امید آن که مورد توجه حدیث پژوهان و صاحبان سیر و سلوک و عابدان واقعی قرار گیرد. ان شاء الله تعالی. «انه سَمیعٌ مُجیبٌ و انه يَقْبَلُ الْيَسِيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثِيرِ» و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته. قم. حوزه مقدسه علمیه. بیست و دوم اردیبهشت هزار سیصد و نود و هفت هجری شمسی.

محمّد جواد فاضل لنکرانی

فهرست مطالب