جلسه بیستم 21-9-95

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی دیگر از وظایف و اهداف میانی ای که پیام رسانه باید برای تحقق آن دنبال شود این است که پیام رسانه دینی باید برخوردار از بصیرت افزایی باشد. جامعه نیاز دارد که آحادش دارای بصیرت سیاسی، اجتماعی، بصیرت نسبت به مسائل روز، آگاهی و شناخت صحیح نسبت به مسائل روز داشته باشند، تا اینکه در انتخاب یک مسیر اجتماعی، دچار انحراف و کجروی نشوند. و هیچ چیزی در جامعه به اندازه رسانه در بصیرت افزایی نمی تواند نقش داشته باشد. به همین خاطر شما ملاحظه می فرمائید که دشمنان برای انحراف افراد و جوامع، با بمباران تبلیغاتی توسط رسانه ها فعالیت می کنند. اینکه بصیرت افزایی یکی از وظایف اصلی و مهم رسانه است و پیام رسانه باید برخوردار از آگاهی بخشی و بصیرت افزایی باشد، این را ما با شناخت ویژگی های رسانه بزرگ رسول مکرم اسلام یعنی قرآن کریم می توانیم بدست بیاوریم.
در رابطه با قرآن به خود قرآن که مراجعه می کنیم قرآن کریم یکی از اهداف قرآن و وظایف و کارکردهای و ویژگی های قرآن را بصیرت افزایی تعبیر می کند.
در سوره انعام ایه 104 می فرماید: قَدْ جاءَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِيَ فَعَلَيْها وَ ما أَنَا عَلَيْکُمْ بِحَفيظٍ. همانا از جانب پروردگارتان روشنگرى هايى براى شما آمده است، پس هر که در آنها بنگرد و آنها را دريابد به سود خود اوست، و هر که کور گردد و آنها را درنيابد به زيان خود اوست، و من بر شما نگهبان نيستم تا بتوانم دل هايتان را به سويى که مى خواهم بکشانم. اصلا نام قرآن را بصائر تعبیر می کند. حقیقتا از جانب خدا برای شما بصائر آمده و بصیرت افزایی و آگاهی و بصیرت اجتماعی و سیاسی می دهد و راه را نشان می دهد. اگر چه ممکن است بعضی چشم خود را ببندند که این بر علیه خودش می باشد. ویژگی قرآن و عنوان این رسانه الهی بصائر است. قَدْ جاءَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ.
مشابه این آیه در آیه 20 سوره جاثیه داریم. خداوند می فرماید: هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُديً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ. در اینجا سه ویژگی برای قران می گوید. این رسانه بصیرت افزاست و مایه هدایت و رحمت است برای کسانی که اطمینان دارند و یقین پیدا می کند و ایمان پیدا می کنند.
آیه دیگر این آیه است. ..... قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحي‏ إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ وَ هُديً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (اعراف/203).
در این آیات همانطور که دیده شد ویژگی مهم را که بصیرت افزا بودن قرآن است بازگو می کند. بصیرت از بصر است و بصر یعنی چِشم. بصیرت یعنی کسی که با شناخت و دید وسیع به مسائل نگاه می کند. انسانی دارای بصیرت است که چشم دلش را باز کرده باشد و چیزهایی را که باید بفهمد و می فهد و درست تحلیل می کند مسائل را، می گوئیم دارای بصیرت است. تفکر و تعقل در رأس بدست آوردن بصیرت است و داریم در روایتی که از علی ع در غررالحکم هست، رَأْسُ الِاسْتِبْصَارِ الفکره؛ آغاز بصیرت فکر نمودن است. باز از حضرت علی ع در نامه 31 نهج البلاغه هست که مَن تَفَكَّرَ أبصَرَ؛ هر کسی كه بينديشد، دارای بينا و بصیرت و شناخت می شود. و به تحلیل درست می رسد.
بصیرت به معانی مختلف بکار می رود. بصیر گاهی در مقابل اعمی و نابینا بکار می رود. اما استبصار و بصائر در مقوله ما نحن فیه بکار می رود. بصیرت چه باطنی و ظاهری هر دو بصیرت است. اما ما موظف به رسیدن شهود قلبی و باطنی نیستیم.
در روایات گاهی اولین پله تقوا، ورع، ریاضت و ذکر و ... است. مراحل رسیدن به امور عالیه مختلف آمده است. این برای مشاهده آنچه دیگران در آینه می بینند شخص در کلوخ ببیند. منظور ما اینجا این نیست بلکه همان شناخت و بصیرت و آگاهی معمولی و سطح شناخت حق از باطل است. همان قدرت تحلیل و شناخت مد نظر عام مردم است. و ما در بحث خود آنچه که ویژگی و هدف رسانه بزرگ پیامبر اسلام یعنی قرآن هست این برای ما دلیل است برای اینکه پیام رسان دینی هم باید بدنبال بصیرت افزایی باشد.
نکته دیگر اینکه بسیاری از جنگهای داخلی در امت اسلام و حتی جنگ های در امم گذشته بخاطر عدم بصیرت بوده است. انحراف در جوامع بخاطر نبودن بصیریت بوده است. شیطان انحراف در جامعه را از طریق همین عمی و جهالت ایجاد کرده و نبود بصیرت. کسی که بینش ندارد و دچار انحراف شده و فریب شیطان را می خورد اما کسی که بینش دارد و مُبصر است فریب شیطان را نمی خورد. قرآن کریم در سوره اعراف آیه 201 می فرماید:  إنَّ الَّذينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ؛ کسانی که با تقوا هستند وقتی گروهی از شیطان برای فریب آنها و وسوسه انها می آیند، متوجه می شوند و متذکر می شوند و فهمیدند القاء دشمن برای انحراف است چون، انَّ الشیطانَ عَدوٌّ مُبین، و با شناخت و بصیرتی که دارند فریب شیطان را نمی خورند.
بصیرت یعنی شناخت درست و تحلیل درست از مسائل اجتماعی نه دیدن امور معنوی و مکاشفات شخصی. گفته شد برای رسیدن به این امور باید راه سختی را برود و منظور ما در این بحث کشف و شهود باطنی نیست.
تَذَکَّرُوا در آیه می خواهد بگوید، شما اظهار کرده و تحلیل کنید و تفریع بر تذکر است کار رسانه و قرآن بصائر هست و هدی و رحمه و کتاب هدایت است بخاطر همین است که تذکر می دهد می گوید وقتی شیطان با رسانه های مختلف هجوم می آورند تَذَکَّرُوا، فقط بحث فکر کردن خودش نیست. بلکه کار مهم تحلیل شود و تذکر داده شود که دشمن در سدد چیست و این پدیده اجتماعی بدنبال چیست. این شبکه و کانال بدنبال چیست. این یاد آوری شده و تبیین شود. بعد از این نتیجه می گیرد اینجا که اینها مبصر شده و فریب دشمن را نمی خورند.
در بعض روایات داریم که کارکرد قرآن را همین بصیرت افزایی تبیین می کند.
روایت داریم که عن أبی عبد الله قال ع: رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً لَمْ یرض مِنْ نَفْسِهِ أَنْ یکون إبلیس نظیرا لَهُ فی دینه وَ فی کتاب اللَّهِ نَجَاةُ مِنَ الردی ، وبصیرة مِنْ العمی ، ودلیل إلی الهدی ، وَ شِفَاءُ لِمَا فی الصُّدُورِ. تفسیر عیاشی جلد 1 ص 198
کتاب خدا مهمترین رسانه صدر اسلام است و حضرت صادق ع می فرمایند که کتاب خدا نجات از پستی هاست و بصیرت افزاست و نجات از نابینایی و از نداشتن بینش نجات می دهد.
روایت دیگر از کتاب سلیم بن قیس است که می گوید: جَاءَ رَجُلُ الی امیرالمومنین فَسْئَلْهُ عَنْ الاسلام ؟ فَقَالَ ع اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی شَرَعَ اَلْإِسْلاَمَ فَسَهَّلَ شَرَائِعَهُ لِمَنْ وَرَدَهُ وَ أَعَزَّ أَرْکَانَهُ عَلَى مَنْ غَالَبَهُ فَجَعَلَهُ أَمْناً لِمَنْ عَلِقَهُ وَ سِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ وَ بُرْهَاناً لِمَنْ تَکَلَّمَ بِهِ وَ شَاهِداً لِمَنْ خَاصَمَ عَنْهُ وَ نُوراً لِمَنِ اِسْتَضَاءَ بِهِ وَ فَهْماً لِمَنْ عَقَلَ وَ لُبّاً لِمَنْ تَدَبَّرَ وَ آیَةً لِمَنْ تَوَسَّمَ وَ تَبْصِرَةً لِمَنْ عَزَمَ. این دلیلی است بر اینکه قران بدنبال بصیرت افزائی می باشد. لذا باید پیام رسانه دینی بدنبال بصیرت افزائی باشد. چون در طول تاریخ مشاهده می شود که اگر جنگی و اختلافی در درون بوده است بخاطر نبود بصیرت است و حتی اگر در مقابل دشمن بیرونی شکست خوردن بخاطر عدم بصیرت مومنین به موقع بوده است و این شناخت نبوده است و یا به موقع عمل نکرده اند.