جلسه هفدهم 14-9-95

بسم الله الرحمن الرحیم

گفته شد که یکی از اهداف میانی رسانه دینی، ارتقاء دانش و افزایش سطح علمی جامعه دینی است.
مراد از ارتقاء چیست؟ و مراد از دانش چیست؟ در جلسه قبل بحث شد.
آموزش عمومی و دانش مورد نیاز مردم در زندگی انسان در جامعه کاربرد دارد در درست زندگی کردن و صحیح زندگی کردن کاربرد دارد. و این شامل هم علوم اعتقادی و تفسیر و احکام و فقه و معارف و حدیث می شود و هم حتی شامل دانش طب و بهداشت و البته نه در حد تخصصی. در جلسه قبل گفتیم که مرحوم شهید ثانی در اواخر کتاب منیه المرید می فرمایند آموزش علم به پنج حکم واجب و مستحب و حرام و مکروه و مباح تقسیم می شود. آنچه ما در اینجا مطرح می کنیم که یکی از اهداف رسانه دینی ارتقاء علمی جامعه است نوع واجب و مستحب علم است. یعنی علومی که فرا گرفتنش برای یک مسلمان واجب یا مستحب است. البته دانش و پیام مباح وظیفه و هدف رسانه دینی نیست و مکروه و حرام نیز همچنین نباید در برنامه رسانه دینی از اهداف باشد.
در سخنان امام راحل عظیم الشان هست که صدا و سیما باید دانشگاه باشد و در بیانات رهبری معظم انقلاب در مورد مطالباتی که از رسانه ملی دارند این بوده است که صدا و سیما به دنبال افزایش و ارتقاء سطح دانش عموم جامعه باشد. نه اینکه در شبکه های مختلف علوم تخصصی را بگویند بلکه آنچه که باعث افزایش سطح علمی جامعه است در علوم کاربردی و نقش دارد در سبک زندگی. رسانه زیر نظر حاکمیت اسلامی باید وظیفه اش این باشد که جامعه را از ظلمات به نور هدایت کند و از جهل به علم و تعقل و خردورزی سوق بدهد.
نکته دیگر اینکه منظور ما از بیان اهداف رسانه و پیام رسانه دینی دانش افزایی و ارتقاء سطح علمی و افزایش معلومات کاربردی باشد این در همه برنامه هاست نه فقط برنامه های علمی، بلکه حتی در تولید بازی های رایانه ای و یک مسابقه تلویزیونی، اگر صرفا هدف سرگرمی باشد آن هدف در آن اشراب نشده است و هدف مهم که ارتقاء معلومات است پیاده نشده. باید همین بازی هم به دنبال این باشد که وقتی که این کودک و نوجوان با این نرم افزار بازی می کند سطح معلوماتش بالا برود. چون لعب و بازی اگر نه جهت مثبت داشته باشد که افزایش معلومات است و نه جهت منفی، می شود مباح. و یک رسانه دینی به دنبال ترویج مباحات نباید باشد و باید به دنبال تبیین ارزشها باشد.
اگر ما تبدیل کردیم رسانه را به لعب می شود مباح. اگر لعبی باشد که صرفا وقت گذرانی باشد می شود مکروه چون عمر را ضایع می کند و تباه می کند و اگر در حرام باشد که می شود حرام و همانطور که در جلسه قبل بیان شد از کلام شهید ثانی که افزایش دانشی که ما اینجا مطرح می کنیم و ارتقاء علمی که به عنوان یک هدف در پیام رسانه باید دنبال بشود در پیام همه برنامه های رسانه دینی باید این هدف وجود داشته باشد. خروجی رسانه نباید صرفا وقت گذرانی باشد و بعد از برنامه های مختلف در همه صورت ها معلومات بیننده و مخاطب و گیرنده پیام، نسبت به قبل از برنامه باید افزایش پیدا کرده باش. اگر این بود این رسانه و این برنامه ای که در این رسانه تولید می شود و پخش می شود و ارائه می شود و عرضه می شود این بر اساس هدف تولید شده و الا بر اساس هدف نبوده است.
بعضی موارد لازم است هر انسان مسلمان آن معلومات را داشته باشد. مثل آموزش عقاید و احکام و قرآن. و این هدف باید اشراب بشود در همه برنامه ها و الا اگر در آنها نبود هر کدام که نداشت مطابق با اموزه ای دینی نیست یا بدنبال مباح است یا مکروه و یا حرام. و این می شود اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَکُمْ (حدید/20) که مورد نکوهش است وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذينَ يَتَّقُونَ أَفَلا تَعْقِلُونَ (انعام/32). این دید و تفکر در برنامه سازان رسانه ها غالب است که به این هدف که ارتقاء علمی باشد در برنامه به این هدف کم توجهی می شود. روایاتی نیز داریم که ارتقاء علمی را مهم می داند در جامعه دینی و اسلامی.
روایاتی که داریم در اصول کافی جلد 1 در باب فضل العلم و باب اول فرض العلم و وجوب تعلیم و تعلم آمده است. روایت از امام کاظم ع است که پرسیدند: هَلْ يَسَعُ النّاسَ تَرْكُ الْمَسْأَلَةِ عَمّا يَحْتَاجُونَ إِلَيْهِ فَقَالَ لَا؛
این روایت در مورد عقاید و احکام نیست حتی ممکن است در مورد یک امر بهداشتی باشد و یا یک امر اجتماعی باشد. آیا جایز است؟ فقال علیه السلام لا و ما چند تا از اینگونه روایات داریم که مردم اجازه ندارند که سوال نکنند و باید بدنبال افزایش معلومات دینی خود باشند و حتی در روز قیامت خطاب می رسد هل لا تعلم و این افزایش معلومات دینی و اجتماعی را و علوم کاربردی را رسانه در حال حاضر باید به جامعه بدهد و این بحث عمومی است و معلومات عمومی و نه تخصصی و این وظیفه رسانه ملی است و باید یکی از اهداف رسانه حکومت اسلامی باشد.
امام علی(ع) می فرمایند: ایهَا الناس اَعْلَمُوا أَنَّ کمالَ الدین طَلبُ العِلْمِ وَ العَمَلُ بِهِ ألا وَ اِنَّ طَلَبَ العِلْمِ اَوْجَبُ علیکم من طلب المالِ؛ ای مردم! بدانید که کمال دین، در آموختن دانش و عمل کردن به آن است. و بعد می فرمایند نمی گویم طلب مال واجب نیست بالاخره مال لازمه زندگی انسان است، اما واجب تر از طلب مال، طلب علم است.
روایت دیگر: ابان بن تغلب از امام صادق ع نقل می کند که حضرت می فرمایند: لَوَدِدْتُ أَنَّ أَصْحَابِي ضُرِبَتْ رُءُوسُهُمْ بِالسِّيَاطِ حَتَّى يَتَفَقَّهُوا.
علم در اینجا شامل هر علمی است که بدرد زندگی مردم بخورد. ولی روایات به علم دین هم نظر دارد. نظر به امور اجتماعی انسان در روایت نشان از توجه اهل بیت به زندگی مردم می باشد.
روایت دیگر از امام صادق ع است که عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لَهُ رَجُلٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَجُلٌ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ لَزِمَ بَیْتَهُ وَ لَمْ یَتَعَرَّفْ إِلَى أَحَدٍ مِنْ إِخْوَانِهِ قَالَ فَقَالَ کَیْفَ یَتَفَقَّهُ هَذَا فِی دِینِهِ. شخصی خدمت حضرت رسید گفت فدات بشم آقا. فردی از دوستان شما که امر امامت شما را قبول دارد و شیعه است، اما از خانه بیرون نمی آید. و با مردم معاشرت ندارد و حاضر نیست در بین مردم. حضرت فرمودند این که در خانه نشسته، و در جمع مسلمین نیست، چگونه تفقه در دین پیدا می کند؟  لذا لازم است از منبر و مجالس موعظه و حدیث بهره ببرد.  امر اهل بیت است که مجالس علم و عبادت منتشر بشود.
روایت دیگر از لقمان حکیم است که قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ : يا بُنَيَّ اخْتَرِ الْمَجَالِسَ عَلِيِّ عينک فَانٍ رَايَةً قَوْماً يذکرون اللَّهَ فَاجْلِسْ مَعَهُمْ . فَانٍ تکن عَالِماً ينفعک علمک وَ انَّ تکن جَاهِلًا علموک ، وَ لَعَلَّ اللَّهَ انَّ يُظِلُّهُمُ برحمه فيعمک مَعَهُمْ . وَ اذا رَايَةً قَوْماً لَا يذکرون اللَّهَ فَلَا تَجْلِسْ مَعَهُمْ فانک انَّ تکن عَالِماً لَا ينفعک علمک وَ انَّ تکن جَاهِلًا يزيدوک جَهْلًا ، وَ لَعَلَّ اللَّهَ انَّ يُظِلُّهُمُ بعقوبه فَيَعُمِّک مَعَهُمْ . مجالس را از روی بصیرت انتخاب کن و هر رسانه و مجلسی را انتخاب نکن و اگر دیدی رسانه و مجلس و منبر مجلسی است که انسان را به سوی خدا راهنمایی می کند با اینها همنشین باش و استفاده ببر و اگر گفتمان آنها را بلدی علم تو را نافع است و اگر نه بحث مورد نظر در جلسه باعث افزایش علمی تو می شود، چه بسا خداوند سایه رحمت خود را بر آن مجلس قرار بدهد و شامل حال تو هم بشود که داری استفاده می بری و اگر مجلس الهی نیست ننشین در آن و از این رسانه استفاده نکن، چون اگر عالم باشی نفعی ندارد برایت و اگر جاهل باشی بر جهل تو می افزاید.
در مسئله ترقیب و تشویق به تعلم شاید در هیچ دینی به اندازه اسلام و در هیچ کتاب آسمانی مثل قران به اندازه تعلیم و تعلم اسرار نورزیده و اصل هدف ارسال رسل و انزال کتب را یزکیهم و یعلمهم کتاب و الحکمه بوده است. انزال کتب خود رسانه است و مهمترین رسانه رسول خدا قرآن کریم است و این هدف اصلی است. لذا اگر بگوییم این هدف ارتقاء علمی در کنار هدف اول به عنوان هدف پایه و هدف راهبردی و اصلی قرار بگیرد اشکال ندارد. ولی ما نظرمان این است که از لحاظ ساختاری و درختواره ای بحث هدف راهبردی اصلی در رسانه هدایت جامعه است. و یکی از راه های هدایت جامعه افزایش علمی جامعه استن و بعضی این ارتقاء را خودش را هدف اصلی می دانند در کنار هدایت. هدایت بلکه یک شاخه از ارتقاء علمی است. ما قبول نداریم و از فرمایشات امام این نیست که هدف اصلی و راهبرد اصلی رسانه این است که دانشگاه باشد نه بلکه یکی از اهداف میانی برای هدایت جامعه است. جهل یکی از عوامل اضلال است. و این جور نیست که هر عالمی هدایت شود و بحث هدایت از بحث عالم شدن مهمتر است. انما یخش الله من عباده العلماء و این خشیت از برای علماء است و ما این را هدف اصلی قرار ندادیم.
و آخرین روایت اینکه قَالَ الصَّادِقُ علیه السَّلَامُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلِّ اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ) : قالَتْ الحواریون لعیسی علیه السَّلَامُ : یا رُوحَ اللَّهِ مَنْ نُجَالِسُ ؟ قَالَ : مِنْ یذکرکم اللَّهِ رویته وَ یزید فی علمکم مَنْطِقِهِ وَ یرغبکم فی الاخره عَمَلِهِ .حواریون عیسی پرسیدند با چه کسی همنشین شویم؟ حضرت عیسی ع فرمودند: با کسی که دیدارش و دیدنش (رسانه) شما را بیاد خدا بیاندازد و سخنش بر دانش و آگاهی شما را بیافزاید و کردارش و عملکردش، شما را به فکر آخرت تشویق کند. این روایت اشاره دارد به روئیت و دیدن و همنشینی با عالم و علمی است که در رفتار ما اثر داشته باشد و کاربرد داشته باشد.                                                                   والحمد لله رب العالمین