جلسه دوازدهم 15-8-95

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی دیگر از اهدافی که رسانه دینی در ارسال پیامش برای مخاطبین دارد و این هدف نیز زیر مجموعه آن هدف کلی و اصلی هست و از اهداف میانی به حساب می آید، هدف سنت سازی و سنت گذاری و بنیان گذاری سنتهای حسنه است. همچنین احیاء سنتهای فراموش شده و تقویت سنت های حسنه موجود نیز از آن جمله است و در مقابل آن جلوگیری از بدعت ها و سنتهای سیئه می باشد.
سنت که جمعش سنن می باشد، از سَنّ یَسُنّ هست و در لغت سَنَ یعنی سیقل داد ، تیز کرد، نشان داد، راه را نشان دادن. معنای عرفی سنت نیز از همین گرفته شده و به راه و رسم و آداب و نوعی از رفتار و کردار سنت گفته می شود. سنت زیر مجوعه فرهنگ می تواند باشد چون فرهنگ عام تر است. سنت معانی دیگری هم دارد و ما منظورمان معنای لغوی آن است. در عرف به روش ویژه و خاص سنت گویند ولی فرهنگ چیزی است که اداب و رسوم و روش عمومی مردم جامعه است. اما سنت به رسوم و اداب خاص و ویژه گفته می شود. مثلا در فرهنگ عزاداری ما سنتهای خاصی داریم مثل سنت قمه زنی وسنت زنجیر زنی و....
ما در بحث خود با معنای عرفی سنت سرو کار داریم. که یکی از اهداف رسانه دینی این است که بنیان گذاری سنت حسنه داشته باشد و الا معانی اصطلاحی داریم. مثل سنت در اصطلاح فقه به معنای قول، فعل و یا تقریر معصوم سنت گویند. هر رفتار اجتماعی خوب را در اصطلاح فقه سنت نمی گویند و فقط سخن و یا حدیث و یا عملکرد و سیره پیامبر و ائمه سلام الله علیهم سنت گفته می شود. اگر یک وقت سنت در علم کلام بیاید مثلا سنتهای الهی و خدایی که اینجا هم به یک معنای خاص دیگر است یعنی واقع قوانین و قراردادهای پروردگار یا امور تکوینی را شامل می شود. سنت الهی این است که امداد کند همه بندگان را چه خوب و چه بد، سنت استدراج، یعنی قرارداد خدا با بندگان، یا مسأله اسحقاق عذاب و عقاب که سنت های الهی است که در علم کلام به یک معنای خاصی می باشد و ممکن است تکوینی باشد و یا تشریعی و یا مربوط به دنیا و یا آخرت باشد وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللهِ تَبدیلاً (احزاب- 62).
از تفاوتهایش با سنت(عرفی) در بحث ما این است که خداوند سنت هایش را تغییر نمی دهد و این ما بشر هستیم که آداب و رسوم و سنت هایمان تغییر می کند، یک چیز امروز خوب و روز دیگر بد باشد و یک قانونی را امروز وضع می کنیم و روز دیگر قانون را در دوره دیگر عوض می کنیم.
همچنی بحث بدا در سنتهای الهی نیست و فقط در موارد خاص نسبت به افراد خاص ممکن است بدا ایجاد شود و قانون های الهی که کلی است در آنها بدا حاصل نمی شود. ممکن است در مورد یک فردی بر اساس تقدیرات خداوند برایش تقدیری قرار داده بود و بدا حاصل شود اما نسبت به قوانین کلی الهی بدا ایجاد نمی شود و تغییر پذیر نیست. انچه مورد بحث ماست تعریف عرفی سنت است. کسی که برای اولین بار یک رفتار را و کار حسنی را انجام دهد و ترویج دهد به آن سنت حسنه گفته می شود و تاسیس سنت گفته می شود. ممکن است حسنه باشد و ممکن است سیئه باشد پس در سنت همچون بدعت این نکته و ویژگی هست که هکسی که اولین بار این کارا انجام می دهد اگر سنت حسنه باشد در واقع این بنیانگذار و موسس آن هست. این سنت اگر سیئه باشد سنت سیئه گذاشته است و اگر ادخال ما لیس فی الدین، فی الدین؛ باشد می شود بدعت. بدعت در مقابل سنت هست. بله آن هم رفتار نو می باشد و مناسک جدید است اما چون مربوط به دین نیست و اصول کلی دین و قواعد کلی دین موافق با آن نیست و به نام دین هست بدعت می شود. پس سه چیز داریم سنت حسنه، سنت سیئه و بدعت. بحث ما سنت حسنه در برابر سنت سیئه است و قید حسنه یک رفتاری و یک ادابی در جامعه بنیانگذاری بشود و نهادینه بشود که این از لحاظ شرع و دین کار حسن و خوب ملقب می شود و توصیف می شود اما اگر کار و عمل خوبی نبود و نهادینه کردیم و بنیان گذاری کردیم و یک رفتار سوء ی را از خود سنت گذاشتیم این سنت سیئه است اما چون به نام دین نیست اما اگر به نام دین بود و آن را جزوی از دین قرار دادیم بدعت می شود و ادخال ما لیس فی الدین، فی الدین بدعت به حساب می آید. نکته در بدعت، تعارض با اصول کلی دین باشد بله بدعت است.
پس مراد ما هر سنتی نیست و اگر گفته می شود که یکی از وظایف و کارکردهای رسانه دینی و اهداف پیام آن بنیانگذاری است منظور حسنه بودن است و ما ممکن است سیئه ای را بنا کنید و یا خدای ناخواسته بدعت باشد و یا ممکن است نه حسنه و نه سیئه باشد و یک امر جایز را بنا کنیم و جایز که حسن نیست. منظور ما بنای سنت حسنه گذاشتن است و لذا تشخیص دادن آن خیلی مهم است که توسط فقها و کارشناسان دین و یا فرهنگی جامعه باید سنت حسنه بینانگذاری شود. در زمان خلیفه دوم که گفتند نماز جماعت خوب است پس نماز مستحبی را خوب است به جماعت بخوانیم. و عملا چیزی را که مخالف با اصول کلی در شرع است آمدند و در دین سنت گذاری و به تعبیر درست تر بدعت گذاری کردند. حتی امیرالمومنین در زمان خلافتشان نماز تراویح و جماعت خواندن نماز مستحبی، را خواستند جلویش را بگیرند اما تظاهرات مردمی که وا خلیفتا، وا عمرا، باعث شد تا حضرت سکوت کنند و با مردم نفهم زمان خود درگیر نشدند. رفتاری که بنا می نهیم اگر حسنه باشد سنت حسنه بوده و فضیلت دارد و اگر سیئه باشد سنت سیئه بوده و وبالش بر گردن بنیانگذار هم هست. روایات فراوان است. اما یک روایت مهم این است که از امام صادق ع و حضرت صادق از رسول خدا ص که حضرت فرمودند: « ....مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً کَانَ لَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْ‏ء » حضرت فرمودند کسى که طریقه خوبى را پایه گذاری و بنیان نماید، اجر و ثواب هر کس که تا روز قیامت به آن عمل کند را دارا است و این به این معنا نیست که از اجر عامل کاسته شود و انهایی که عمل کردند کامل اجر می برند به ان سنتگذار هم اجر داده می شود.
(اصول الكافي، شیخ کلینی ج‏۵ ص ۹ ؛ تهذيب الأحكام،شیخ طوسی ج‏۶ ص ۱۲۴؛ الخصال، شیخ صدوق ج‏۱ ص۲۴۰؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی ج‏۹۷ ص ۲۳؛)
مثلا در روایت نداریم اعتکاف در ایام البیض رجب را ولی هرکسی این سنت حسنه اعتکاف در ایام رجب را گذاشته بهره می برد. چون مطابق با اصول کلی احکام شرعیه است که اعتکاف در مسجد عمل خوبی است اما این که بخصوصه در این سه روز رجب روایت نداریم و آنکه در سیره رسول خداست دهه آخر رمضان است. اما این مخالف نیست و شما در هر زمانی می توانی معتکف در مسجد شوی. این سنت نام گذاری روزی بهنام حضرت علی اصغر و یا حضرت رقیه این مخالف با اصول کلی شرع مقدس ندارد و این سنت حسنه است و اگر بد باشد سنت سیئه است و اگر مخالف با اصول باشد بدعت است. رسانه دینی باید مراقب باشد که سنتی اگر بناست بنا شود آسیبها و مصالحش را در نظر بگیرند.
مثال روشن تر بحث قمه زنی است که قدمت 100 تا 150 ساله دارد و در تاریخ ثبت زمانی بیشتری ندارد. در ابتدا نشان از آمادگی فرد برای مبارزه در راه  اسلام و جنگ با یزیدیان زمانه بود. از خون سر که می ریزد نشان از آمادگی بود. خوب علما چه بر خوردی با این موضوع داشتند. با مراجعه به تاریخ این عمل را هیچ کدام از علما جزو اعمال حسنه قرار نداده اند بلکه همه حتی میرزای نائینی آن را امر جایز دانسته اند. ترویج امر جایز بدون توجه به غلبه داشتن حسن در ان یک عمل حسنه ساخته نمی شود. و دلیلی بر استحباب یا حسنه بودن عمل ندارند و بحث جواز را مطرح می کنند. اگر چه ممکن است کسی افضل شعیره از برای امام حسین را قمه زنی بداند اما هیچ دلیلی بر حرف خود ندارند. سنت به معنای قدیمیو کهن منظور نیست و شما اگر به صدر روایت مراجعه کنید خواهید دید که حضرت جهاد در راه خدا را تقسیم بندی کرده و یکی از انواع جهاد را برپایی سنن حسنه و عمل بر طبق آن می دانند.  سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْجِهَادِ سُنَّةٌ أَمْ فَرِيضَةٌ فَقَالَ الْجِهَادُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ ....وَ أَمَّا الْجِهَادُ الَّذِي هُوَ سُنَّةٌ فَكُلُّ سُنَّةٍ أَقَامَهَا الرَّجُلُ وَ جَاهَدَ فِي إِقَامَتِهَا وَ بُلُوغِهَا وَ إِحْيَائِهَا فَالْعَمَلُ وَ السَّعْيُ فِيهَا مِنْ أَفْضَلِ الْأَعْمَالِ لِأَنَّهَا إِحْيَاءُ سُنَّةٍ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْر مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْ‏ء.
والحمد لله رب العالمین