جلسه نهم 2-8-95
بسم الله الرحمن الرحیم
تعاریف مختلفی از سوی جامعهشناسان در رابطه با فرهنگ شده است. و ما این مباحث را اصل موضوعی دانسته و بنا را بر این می گذاریم که عزیزان نسبت به واژه های مربوط به خود مباحث درس مفهوم شناسی لازم را دارند.
ما هشت تعریف جامع از میان تعاریف مختلف فرهنگ، را مورد دقت قرار می دهیم.
تعریف اول: به مجموعه اعتقادات، ارزشها و اخلاق که رفتار افراد در جامعه متأثر از آن سه است فرهنگ میگویند.
تعریف دوم: فرهنگ به مجموعه اعتقادات، ارزشها، اخلاق، آداب و رسوم عرفی یک جامعه گفته میشود.
تعریف سوم: فرهنگ، مجموعه آداب و رسوم عرفی یک جامعه است.
تعریف چهارم: فرهنگ عاملی است که به زندگی انسان معنا و جهت میبخشد.
تعریف پنجم: فرهنگ مجموعهای پیچیده از دانشها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هر آن چیزی است که فرد از جامعه فرا میگیرد.
تعریف ششم: فرهنگ عبارت است از آن چیزی که مردم با آن زندگی میکنند.
تعریف هفتم: فرهنگ به راهکارهای شایع موجه در یک جامعه برای رفع هرگونه نیاز واقعی یا غیر واقعی را میگویند.
تعریف هشتم: فرهنگ عبارت از یک راه مشترک زندگی، اندیشه و کنش انسان در یک جامعه است.
عرض شد که قصد ورود به این بحث را نداریم. ما از مباحث اجتماعی و حکومتی و فقهی که فقه رسانه هست را داریم بحث می کنیم.
به نظر کارشناسان دین بهترین تعریف از میان تعاریف ذکر شده تعریف چهارم است. چون عاملی است که به زندگی انسان معنا و جهت میبخشد. اینجا اشکال این است که خود فرهنگ را معنا نکرده بلکه معلول آن فرهنگ که این فرهنگ علت است برای پدید آمدن آن و اشاره به معلول شده که فرهنگ عاملی است که به زندگی انسان معنا و جهت میبخشد.
وظیفه رسانه دینی فرهنگسازی صرف نیست بلکه وظیفه رسانه دینی، هدایت مردم به سوی فرهنگ دینی است و این بدان معنی است که رسانه دینی مردم را به سوی فرهنگی هدایت کند که دین آن را پسندیده و خوب شمرده باشد و از آن به عنوان معروف یاد کرده باشد. اگر گفتیم معنا و مفهوم فرهنگ یعنی مجموعه اعتقادات، ارزشها، اخلاق آداب و قوانین را فرهنگ می نامیم. وقتی که قید دینی می زنیم یعنی همه اینها باید برخواسته از آموزه های دینی باشد. انچه را که نباید بپذیریم از بدی ها و زشتی ها اینها را مجموعه منکر گویند. فرهنگ وقتی دینی است یعنی همه معروف ها را خوب می داند و عمل بنماید و انچه منکر معرفی می کند اینها از جامعه زدوده بشود. رسانه دینی اگر بخواهد فرهنگ دینی را در جامعه پیادهسازی کند، باید یکی از مهمترین اهداف چنین رسانهای، امر به معروف و نهی از منکر باشد.
قرآن کریم زمانی که میخواهد پیامبر اکرم(ص) را توصیف کند میفرماید: این پیامبر(ص) آمده است تا فرهنگ جامعه را بسازد و این بدان معنی است که رسول خدا(ص) آداب و رسومی که در زمان جاهلیت به عنوان ارزش مطرح بود، به عنوان منکر، بدی و ضد معروف از جامعه می زداید. «... وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتي کانَتْ عَلَيْهِمْ ...» (157 سوره اعراف) بنابراین کارکرد یک رسانه دینی، زدودن آداب و رسوم جاهلی و اخلاق سکولاریستی است. اگر داشتن دختر ننگ بود در جاهلیت ولی پیامبر این منکر را معروف کرد و ارزش داد که در جامعه حضور مثمر ثمر داشته باشد. فرمود خوشبحال آنکه فرزند اولش دختر باشد برکت بر او نازل می شود.
پس کارکردی که میتواند یک رسانه را رسانهای دینی کند تا پیام آن دینی باشد، تبیین معروف، امر به معروف و نهی از منکر و زدودن آداب و رسوم جاهلی و اخلاق سکولاریستی است تا در نهایت، معروف را در میان آحاد مردم جامعه نهادینه سازد. فرهنگ دینی برخواسته از آموزه های دینی است. اسراف و تجمل گرایی در رسانه نشان از این است که رسانه، رسانه دینی نیست. ارائه معروف و حاکمیت بخشی به معروف کار رسانه دینی است. روایت از امام باقر(ع) است: «إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِيلُ الْأَنْبِيَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ يَسْتَقِيمُ الْأَمْرُ» امر به معروف و نهى از منكر راه و روش پيامبران و شيوه صالحان است و (منهاج: سیستم، فعالیت، سبک و خط فکری است) فريضه و واجب بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن برپا و نهادینه مىشود، راهها امن مىگردد و درآمدها حلال مىشود و حقوق پايمال شده به صاحبانش برمىگردد، زمين آباد مىشود و (بدون ظلم) حق از دشمنان گرفته مىشود و كارها سامان مىپذيرد.
دین برای کار کردن برای آخرت نیامده بلکه آبادانی زندگی دنیا هم با اجرای آموزه های دینی و اقامه فرهنگ دینی میسر است. دشمنان هم وقتی می بینند که شما به این اقتدار رسیدید که هم دنیای آباد دارید و هم رونق بازار دارید و هم عدالت در جامعه حاکم است دیگر دست از دشمنی بر می دارند و به سمت شما جذب می شوند. امور راه الهی و صراط مستقیم قرار می گیرد. رسانه باید سراغ این برود. و این اهداف بالا از طریق امر به معروف تحقق پیدا می کند.
والحمدلله رب العالمین.