برگزاری چهل و نهمین نشست تخصصی معاونت پژوهش مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) با موضوع «چیستی وماهیت فقه رسانه»  توسط گروه فقه رسانه برگزار شد.

اولین نشست تخصصی گروه فقه رسانه با موضوع «چیستی وماهیت فقه رسانه» در تاریخ 17 دی ماه سال 1394 در مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام با حضور اساتید و پژوهشگران دین و رسانه در سالن امام خمینی (ره) برگزار گردید.

در این نشست ابتدا دبیر علمی حجت الاسلام والمسلمین عبدالله جلالی از پژوهشگران ارشد حوزه دین و رسانه و مدیر محترم گروه فقه رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) کنکاش در نسبت دین و رسانه و به تعبیر دیگر یافتن فصلی مشترک میان مطالعات دو حوزه مهم دین و رسانه، را یکی از دغدغه های امروز جامعه مطرح کردند.






     وی یکی از مهمترین فقه های مضاف در عصر حاضر را که به عصر ارتباطات و اطلاعات مشهور است فقه رسانه ها عنوان کرد و معتقد بودند فقه رسانه ، دانشی است که از طريق استنباط از منابع معتبر ديني به پرسش‌هايي از مسائل رسانه ‌ها پاسخی فقهی مي‌دهد و در چارچوب ارزش‌ها و نظام ديني ،به احكام مربوط به عمل انسان درنظام رسانه ای مي‌ پردازد.

    دکتر جلالی ظهور انقلاب اسلامي در قرن بيستم و تشكيل نظامي براساس مباني ديني، را زمینه گشوده شدن افق‌هايی نو فراروي فقه شيعه در عصر جديدي مطرح کردند که در حيات و بالندگي تفكر اسلامي موثر است.وی ويژگي این عصر ، را تلاش براي دستيابي به نگرش نظام‌‌مند به دين ، و توليد و گسترش دانش‌هاي نو ديني می داند.

    وی در ادامه  به جایگاه حكومت اسلامي بر مبناي فقه شيعه در ايران  اشاره کرد  که در تقابل با حكومت‌هاي الحادي و نيرومند شرق و غرب قرار گرفته است، و با مسائل و روابط جديدي به خصوص در عرصه رسانه‌ها رو به‌ روست. ازاين‌ روي، حاکمیت نه تنها بايد به جواب مسائل و تنظيم روابط بپردازد، بلكه بايد براي ارائه طرح جامع رسانه‌اي نيز اقدام كند. از این رو طرح این گونه نشست ها را از ضرورت های امروز جامعه می داند .

    در این نشست حجت الاسلام والمسلمین دکتر حجت الله بیات ، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه قرآن وحدیث به طرح موضوع این نشست پرداخت. وی در ابتدا به تعریف  فقه رسانه پرداخت و آن را علم به احکام شرعی موضوعات رسانه ای مطرح نمود. دکتر حجت الله بیات معتقد است در هر مسئله شرعی در فقه با دو جزء موضوع و حکم روبرو هستیم که شناخت موضوع مقدم بر شناخت حکم می باشد.

این استاد حوزه ودانشگاه  شناخت درست از موضوع بحث یعنی چیستی وماهیت فقه رسانه را منوط به پاسخگویی سئوالات ذیل می داند؟ وی معتقد است قبل از تبیین موضوع ما نیازمند این هستیم که بدانیم :

•     جایگاه رسانه در زندگی اجتماعی  کجاست؟

•    مفهوم رسانه در لغت و اصطلاح چیست؟

•    نسبت رسانه با دانش ارتباطات چیست؟

•    جایگاه دانش ارتباطات نسبت به سایر علوم کجاست؟

•    پیامدهای تحولات در عرصه دانش ارتباطات کدام اند؟

•    قلمرو و دامنه رسانه ها کجاست؟

•    ویژگی ها؛ ماهیت و هویت رسانه کدام اند؟

•    چه جنبه هایی از رسانه موضوع حکم فقهی است؟





     دکتر بیات رسانه را در زبان فارسی از واژه رساندن مشتق  می داندکه فقط در ابزار رساندن پیام ظهور دارد. همچنان‌که فرهنگ معین آن را هر وسیله انتقال‏ دهنده و لغت‏نامه دهخدا آن را هر وسیله‏ای که مطلب یا خبری را به اطلاع مردم می‏رساند، مانند رادیو، تلویزیون و روزنامه، معنا کرده‏ اند .

    وی معتقد است اگرچه این واژه معنایی اعم از وسیله رساندن دارد، ولی معمولاً از آن نیز نهایتاً وسیله ارسال و دریافت اراده می‏شود.در حالی که ابزارهای ارتباطی باید در چهار ساحت ذخیره سازی، تولید، ارسال و دریافت پیام مورد توجه قرار گیرند.

     وی در ادامه به شاخصه های دو نظام ارتباطی اشاره کردند که سادگی ، کندی و محدودیت را ویژگی نظام ارتباطی سنتی و پیچیدگی ، سرعت و نامحدود ویژگی نظام ارتباطی صنعتی مطرح کردند.

     حجت الاسلام والمسلمین دکتر حجت الله بیات به طرح دیدگاه ها در زمینه رسانه ها از سوی متفکران و پیامدهای آن پرداخت که طرد با مسایل رسانه ممکن و معقول نیست. برخورد منفعلانه و بی نتیجه و تسلیم را خلاف  نگاه واقع بینانه و خلاف مصلحت عنوان کرد و بهترین دیدگاه را برخورد فعالانه در توسعه و به کارگیری ،پیشگیری و اصلاح رسانه ها دانست.وی معتقد است ابعاد فقه رسانه باید ناظر به فقه توسعه ، فقه بهره گیری ، فقه پیشگیری و فقه اصلاح باشد.

       در ادامه حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد طوبایی از پژوهشگران ارشد حوزه دین ورسانه به عنوان ناقد به نقد دیدگاه های طرح شده در نشست پرداخت. وی معتقد است تاکنون تعریف دقیقی از طرف پژوهشگران از فقه رسانه ارائه نشده است و ما قبل از این که به تعریف بپردازیم نیازمند شناخت در ست از مفهوم رسانه و ماهیت آن هستیم.

      این پژوهشگر به تفاوت فقه رسانه با سایر شقوق فقه مضاف همچون فقه ارتباطات فقه تبیلغات ، فقه اطلاع رسانی ، فقه تبلیغ اشاره کرد و عدم تمایز اینگونه فقه های مضاف از طرف پژوهشگران و اساتید را یاد آور شد.

وی به طرح فقه خرد و فقه کلان و نسبت آن ها را با فقه رسانه پرداخت که لازم است به تفکیک مخاطب فرد وجامعه توجه نمود.
 
دکتر طوبایی دامنه موضوع فقه رسانه را اعم از افعال ، احوال ، روابط ، فرد ، جامعه  و دولت اسلامی می داند که بایستی مد نظر فقها قرار گیرد و احکام مربوط به هر کدام مورد بررسی فقهی قرار گیرند.

      وی معتقد است برای نظام سازی و طراحی  الگوی مطلوب نظام جامع رسانه اسلامی نمی توان به تنهایی بر فقه الاحکام تکیه کرد بلکه نیازمند تعریف نسبت فلسفه ،کلام ، اخلاق و فقه با رسانه هستیم .از این روی معتقد است باید به نظریه فقه الدین  تکیه کرد تا پاسخگوی جامع سوالات نظام ارتباطی اسلام بود.در پایان اساتید به سوالات حاضرین پاسخ دادند.