آيت الله عظيمي: کار تفسير را به شکل حرفه‌ای دنبال می‌‌کنيم
گفتگوی آيت الله سيد محمدحسين عظيمی پيرامون مرکز فقهي ائمه اطهار(ع) در بيستمين سال تأسيس مرکز با هفته نامه حريم امام (شماره 310، اسفند 96)
آيت الله سيد محمدحسين عظيمی؛ مسئول و مدرس بخش تفسير مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، در اين گفتگو ضمن معرفی اين مرکز، گزارشی از فعاليت‌های بخش تفسير اين مرکز، ارائه کرد.
گروه تفسير از چه سالي به مجموعه مرکز اضافه شد و اينکه چه تعداد طلبه در اين رشته تحصيل مي‌کنند؟
رشتة تخصصي تفسير و علوم قرآني حدود هفت سال پيش در اين مرکز فعاليت خود را شروع کرد. سال اول با ده نفر، سال دوم با 50 نفر و در حال حاضر 80 نفر در يک دورة چهار ساله در رشته تفسير تحصيل مي‌کنند. بعد از آن ممتازان اين رشته به مدت يک سال و نيم در مقطع فوق تحصيل مي‌کنند (مقطع به‌اصطلاح کارشناسي ارشد). ساعت درسي کلاس‌ها، روزي چهار ساعت تنظيم شده است. کلاس صبح يک ساعت، از ساعت 11 تا 12 برگزار مي‌شود. کلاس‌هاي بعد از ظهر، سه ساعت مي‌باشد که يک ساعت آن درس تفسير روان است.
طلاب در اين کلاس‌ها بايد هر روز سر کلاس حاضر بشوند و استاد روزي يک صفحه قرآن را تفسير مي‌کند. در حال حاضر صفحة 193 قرآن، سورة توبه هستيم. اين کلاس از دو سال پيش آغاز شده است. ساير کلاس‌ها با عناوين مختلفِ تفسير ترتيبي و موضوعي، سطح تفسير و خارج تفسير هستند. در ارائه کلاس‌ها، سعي شده است که از بهترين اساتيد حوزه علميه قم دعوت به عمل بيايد. به‌جرئت مي‌گويم که ما بهترين اساتيد تفسير در حوزة علمية قم و همچنين طلبه‌هاي خوب و عالي را در مرکز فقهي پذيرش کرده‌ايم.
مرکز در پذيرش طلاب دقت زيادي مي‌کند؛ مثلاً سال گذشته از ميان 300 نفر داوطلب، حدود 20 نفر انتخاب شدند. گزينش‌هاي دقيق و زيادي کرديم تا طلبه‌هاي مستعد و علاقه‌مندي در سطح 2 و 3 انتخاب بشوند. اساتيد انتخاب‌شده نيز در حوزه و دانشگاه سابقة تدريس دارند و در کنار کار تدريس، صاحب تأليفِ کتاب‌ها، مقالات و جزوات زيادي در حوزة تفسير هستند.
اگر ممکن است گزارش جامعي از فعاليت بخش تفسير ارائه بفرماييد.
در کنار بخش آموزش، دو بخش پژوهش هم داريم. پژوهشي که در طول دوران تدريس تفسير جريان دارد؛ يعني در اين دوران طلبه‌ها موظف‌اند طي يک دوره تفسير، يک يا دو مقاله علمي به بخش پژوهش ارائه کنند.
در کنار اين پژوهش، بخش پژوهش برتر و فوق‌العاده وجود دارد که حدود 15 تا 20 نفر از طلبه‌ها که استعداد بيشتري داشته باشند، در بخشي به کار گرفته خواهند شد. در بعضي مباحثي که مطرح است، مانند ترجمة بعضي کتاب‌ها، قواعد، تفسير ترتيبي، شبهات قرآني و در زمينه‌هاي مختلف مرتبط کار مي‌کنند. تاکنون حدود هشت نشست علمي با حضور مؤسسات ديگر داشته‌ايم که شلوغ‌ترين نشست‌هاي علمي با مباحث چالشي در اينجا مطرح و بين اساتيد مناظره‌هاي خوب علمي برگزار شده است.
در مرکز متوجه شديم که حوزة علميه قم به طلبه‌ها تا پايان سطح، درس قرآن و تفسير نمي‌گويد و متأسفانه طلبه‌هايي که وارد دروس خارج مي‌شوند، وقتي از بخش تفسير از آن‌ها مصاحبه گرفته مي‌شد، مي‌ديديم که از قرآن و تفسير هيچ اطلاعاتي ندارند. لذا ضرورت ديديم که مدرسه‌اي در کنار بخش تفسير و زيرمجموعة آن با گرايش تفسير و زيرنظر مرکز فقهي ايجاد کنيم.
در حال حاضر پنج سال است که اين مدرسه تأسيس شده و طلبه‌ها در آن درس مي‌خوانند. در اين مدرسه به غير از درس‌هاي تجويد، قرائت و حفظ، بخش تفسير قرآن و علوم قرآني نيز وجود دارد؛ يعني طلبه‌هاي ما در اين بخش، بخشي از مجمع‌البيان، الميزان و... را ديده‌اند. به‌طوري که اگر کتاب مجمع‌البيان را پيش آن‌ها بگذاريد، مي‌بينيد که با آن آشنا هستند و به‌راحتي مي‌توانند متن کتاب را بخوانند. با اين روش علاوه بر اينکه با تفسير آشنا مي‌شوند، فضايي براي آنان اينجا مي‌شود که پس از فارغ‌التحصيلي مي‌توانند در همين زمينه تدريس کنند.
الآن حدود 12 طلبة فارغ‌التحصيل يا در شرف آن داريم. به خاطر استعداد زياد و معدل ممتاز آنان در همان مدرسه تبديل به استاد شدند و مشغول به تدريس هستند. به‌جرئت مي‌توان گفت اين مدرسه، تنها مدرسة در عالم تشيع است که از ابتداي طلبگي، کار تفسير را به شکل حرفه‌اي دنبال مي‌کند.
البته مدارس قرآني و مدارس علميه زيادي داريم که علوم قرآني را دنبال مي‌کنند؛ ولي مدرسة علميه‌اي که خودش کار تشکيلاتي انجام داده و اساتيد را خودش پرورش بدهد و سپس مدرسه‌اي ايجاد نمايد و کار تفسيري و علوم قرآني را به شکل حرفه‌اي دنبال کند، فقط همين مرکز است؛ فرض کنيد حوزة علمية قم بخواهد درس تفسير را در دروس حوزه جاري کند؛ اولين مشکل آن، اين است که استاد مناسبي براي اين منظور ندارد.
ما از روز اول که تفسير را شروع کرديم، اولين مشکلمان وجود استاد مناسب بود. مرکز فقهي در هفت يا هشت سال پيش، با الان فرق داشت. از بسياري از اساتيدِ بنام و داراي کلاس‌هاي شلوغ و خوب را دعوت کرديم تا براي ما تفسير بگويند؛ ولي در تفسير موفق نبودند؛ چون تا به حال کار نکرده بودند. کاري که در اين مرکز تفسيري انجام گرفت، پرورش اساتيد در مباحث قرآن و تفسير بوده که اساتيد پرورش يافته در اين مرکز بتوانند سرآمد همگان باشند.
علاوه بر اين کار، با راه انداختن مدرسة علمية ائمة اطهار، بازار تدريس براي طلبه‌هاي فارغ‌التحصيل خودمان را ايجاد کرديم. امکان تدريس براي طلبه‌هاي ساير مراکز تخصصي وجود ندارد؛ مگر اينکه به درجات عاليه برسند و فقط در همان مدرسه تدريس کنند که همين کار چند سال طول مي‌کشد؛ ولي ما فضايي را ايجاد کرديم که مي‌توانيم از طلبه‌هاي خودمان در کار تدريس استفاده کنيم. الآن 12 نفر از طلبه‌هايي که در دوره‌هاي قبل در مرکز درس خوانده‌اند، مشغول تدريس هستند. اين باعث شده است که هم بتوانيم استاد پرورش بدهيم و هم طلبه‌ها با مباحث تفسيري و علوم قرآني آشنا بشوند.
عناوين درس‌ها تا چه اندازه با عناوين ابلاغ شده از طرف مرکز مديريت حوزه هماهنگ است؟ اساساً آيا اين مرکز بر اساس آيين‌نامه‌هاي ابلاغي مرکز مديريت حوزه فعاليت مي‌کند يا اينکه بدون در نظر گرفتن آن، سياست‌هاي داخلي خود را در پيش مي‌گيرد؟
سعي کرديم عناوين مباحث ما با عناويني که از طرف مرکز مديريت اعلام شده، يکي باشد؛ چون مراکز حوزوي تحت اشراف مرکز مديريت هستند و تا حدودي مرکز مديريت اين مرکز را تأييد کرده و تحت اشراف خود قرار داده است. به ما سرفصل‌هايي دادند که سعي کرديم سرفصل‌هاي آن‌ها را تدريس کنيم؛ ولي علاوه بر اين سرفصل‌ها، يک يا دو سرفصل ديگر را خودمان به عناوين اضافه کرديم.
اگر فقط بخواهيم سرفصل‌هاي آن‌ها را تدريس کنيم، با يک دورة سه ساله و روزي دو ساعت، کار تمام مي‌شود؛ ولي با اضافه شدن سرفصل‌ها خودمان به آن سرفصل‌ها، دورة چهار ساله و با روزي چهار جلسه، کلاس درسي داريم. لذا مقدار کاري که انجام مي‌دهيم، باحجم فعاليت بالا و براي طلبه‌ها و خودمان سنگين است. با اين حال استقبال از برنامه‌هاي ما خوب بود و طلبه‌ها راضي هستند.
نوآوري شما در بخش علوم قرآني چه بوده است؟
به تازگي بحثي با طراحي خود بنده به نام قواعد قرآني ايجاد کرده‌ايم. ما در همه علوم قواعدي داريم؛ مانند فقه و قواعد فقهي آن؛ فلسفه و قواعد فلسفي آن؛ رياضي و قواعد رياضي آن؛ اما هيچ کس تاکنون قواعد قرآني را بيان نکرده بود. البته قواعد تفسيري داشته‌ايم؛ اما قرآني نه. در اين طرح آياتي از قرآن يا مجموعه‌اي از آيات قرآن که مي‌تواند يک قاعده کلي به ما ارائه کند، ارائه شده است.
حدود ده سال پيش اين مبحث به ذهنم آمد و در يک تابستان توانستم 750 قاعده از قرآن را استخراج کنم. در اين چند سال موفق شدم 70 قاعده را در کلاس تدريس و 18 قاعده را در شبکة قرآن جمهوري اسلامي اجرا کنم که مورد پسند مردم واقع شده است؛ به‌طوري که سازمان صداوسيما اعلام کرد که برنامة قواعد قرآني شبکة قرآن پربيننده‌ترين برنامة شبکه و موردنظر متخصصين قرآني قرار گرفته است. سال آينده اولين جلد قواعد قرآني از بخش تفسير به چاپ خواهد رسيد.
در بخش تفسير براي آنکه طلبه‌ها بتوانند وقت بگذارند و هزينه‌هاي زندگي آن‌ها مقداري تأمين گردد، به آن‌ها شهريه داده مي‌شود که کل اين شهريه را آيت‌الله محمدجواد فاضل پرداخت مي‌کند. همان‌طور که ايشان نسبت به فقه و کلام تا آنجا که توانسته، سرمايه‌گذاري کرده، در بخش تفسير هم هيچ کوتاهي نکرده است.
تمام اين کار‌ها را خود آيت‌الله محمدجواد فاضل انجام مي‌دهد و اداره کل مجموعه زيرنظر ايشان انجام مي‌گيرد. الحمدالله ايشان عالم، بزرگوار، مرد دوست‌داشتني و مهرباني است و در اين رابطه الحق و الانصاف در حد توان کمک کرده و مي‌کند و اميدواريم زنده باشد تا مجموعه هم بتواند به فعاليت خود ادامه بدهد و به نتايج پُرخير و برکتي دست پيدا کند.
