حجت الاسلام والمسلمين فاضل کاشانی؛ مدير مرکز فقهي ائمه اطهار(ع) به تشريح فعاليت‌ها و اقدامات مرکز و دغدغه‌ها و چالش‌های پيش‌روی آن پرداخت.

شما چگونه و با دعوت چه کسي مسئوليت اين مرکز را بر عهده گرفتيد؟

در ابتدا برادران ديگري اين مسئوليت را بر عهده داشتند. بنده به امر مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل(قدس سره)، خدمت ايشان رسيدم و قرار شد اين مسئوليت را عهده‌دار شوم. ايشان با چشمي گريان و بدني لرزان جملاتي را فرمود که هيچ‌گاه فراموش نمي‌کنم؛ به بنده فرمود: «وقتي که اين مرکز را تأسيس کردم، عده‌اي گفتند آن را به نام خودم ثبت کنم. ولي من اين کار را نکردم؛ چون روزی خواهد رسيد که من و نامم خبري نخواهد بود. من اين مرکز را به نام ائمه اطهار(ع) تأسيس و نام‌گذاري کردم».

توصيه مکرر ايشان به بنده اين بود: «مراقب باشيد. ما بايد از ائمه اطهار(ع)، فقه و حريم آنان دفاع کنيم. من مطرح نيستم. يک موقع گمان نکنيد اين مرکز براي تبليغ من ساخته شده است. شما موظف هستيد که از دين دفاع کنيد و براي ترويج مکتب ائمه اطهار(ع) تبليغ نماييد.» بعد قدري گريه کرد و در ادامه فرمود: «نمي‌دانم چرا اهل بيت پيامبر از همان ابتدا مظلوم واقع شدند و هنوز هم مظلوم هستند. تا مي‌توانيد اين فرياد مظلوميت را به گوش همه برسانيد.»

طلبه‌هايي که در اين مرکز پذيرش مي‌شوند در چه سطحي و با چه گرايشي هستند؟

اين مرکز در ابتدا با گرايشِ فقه آغاز به کار کرد. ما ابتدا طلابي را که به‌خصوص در درس خارج تحصيل مي‌کردند، ثبت‌نام مي‌کرديم. مرکز بعد از مدتي مقداري توسعه يافت و ديديم اگر طلبه‌ها را از سطح دو و سه ثبت‌نام کنيم و خود‌مان از ابتدا آن‌ها را بپرورانيم، بهتر مي‌توانند در مقطع خارج به مراتب و درجات عاليه برسند. سطح دو و سه را اضافه کرديم و مرکز را گسترش داديم. اخيراً سطح يک را هم تأسيس کرديم؛ چون برخي از طلبه‌ها در ادبيات ضعيف هستند و بايد دورة ادبياتشان قوي بگذرانند. طلبه‌اي که نتواند يک روايت را صحيح بخواند، برداشت صحيحي از آن نخواهد داشت؛ لذا ما سطح يک را هم تأسيس کرديم. منتها اين سطح بيشتر با گرايش قرآني کار مي‌کند.


عناوين بخش‌هاي مختلف مرکز فقهي ائمه اطهار(ع) را نام ببريد و هر کدام را توضيح بدهيد.

از نظر آموزشي در حال حاضر رشتة فقه، تفسير و کلام را داريم. اخيراً از مرکز مديريت تقاضا کرده‌ايم که رشته‌هاي ديگري را در زيرمجموعة خود قرار بدهيم.

بخش فعال ديگر مرکز، کتابخانه تخصصي است که مشابه آن در قم (به‌جز کتابخانة آيت‌الله مرعشي) کمتر ديده شده است. بعضي از آيات عظام حوزه، کتاب‌هايي را مي‌خواهند که در کتابخانه‌هاي ديگر پيدا نمي‌شوند؛ ولي ما چندين نسخه از آن کتاب‌ها را در کتابخانة خود داريم که تقديم آنان مي‌کنيم.

بخش ديگر،‌بخش پژوهس است كه تا به حال خدمات و تأليفات چشم‌گيري را ارائه داده و همايش‌ها و نشست‌هاي علمي خوبي برگزار كرده كه مسئولين اين بخش توضيحات لازم را خدمت‌تان تقديم خواهند كرد.

قسمت ديگر اين مرکز، سايت است. سايت هم چند قسمت دارد: يک قسمت آن مربوط به مرحوم آيت‌الله فاضل لنکراني و بخش ديگر مربوط به رياست فعلي مرکز آيت‌الله محمدجواد فاضل لنکراني است. همچنين قسمت ديگر سايت مربوط به مرکز فقهي و فعاليت‌هاي آن است. در اين سايت‌ بايد به‌صورت مجازي پاسخگوي دنياي اسلام باشيم. معمولاً از نقاط مختلف دنيا سؤالات خود را از طريق سايت‌ ارسال و با ما ارتباط برقرار مي‌کنند؛ لذا ما هم بايد از مباحث مختلف اطلاع داشته باشيم تا اگر از آن‌ها هم سؤالاتي بپرسند، بتوانيم پاسخي درخور بدهيم. مردم هميشه سؤالات فقهي نمي‌پرسند؛ گاهي سؤالات آن‌ها مربوط به مباحث تفسيري، اعتقادي، اجتماعي و تاريخي است و طبيعي است که انتظار دارند چنين مجموعه‌اي که مربوط به مسائل ديني است، بتواند پاسخ همة سؤالاتشان را بدهد. به همين خاطر به نظرم علماي ما در عصر حاضر بايد ذوفنون باشند.

اين مرکز از زمان تأسيس‌ تاکنون چه دوره‌هاي مختلف و فراز و فرودهايي را پشت سر گذاشته است؟

 اين مرکز در ابتدا با انگيزة تربيت مجتهداني که در فقه کارآمد بشوند، تأسيس شد و کار خود را آغاز کرد. ابتدا طلبه‌هاي مقطع خارج را انتخاب و پذيرش مي‌کرديم. امتحان ورودي از آنان مي‌گرفتيم و اگر پذيرفته مي‌شدند، آن‌ها را ثبت‌نام مي‌كرديم. مرکز رفته‌رفته توسعه پيدا کرد و از طلبه‌هايي که ابتداي درس خارج هم بودند، پذيرش ‌کرد. گفتيم شايد جوان‌ترها با شورونشاط بيشتري کار کنند؛ لذا آن‌ها را هم پذيرش کرديم. کم‌کم به اين نتيجه رسيديم که بايد راه را باز کنيم و در سطح دو و سه هم پذيرش داشته باشيم. به اين نتيجه رسيديم که اگر خودمان آن‌ها را در اين سطوح بپرورانيم، در مقطع خارج کارآمدتر خواهند بود. مرکز به همين صورت توسعه پيدا کرد.  بخش تفسير هم به مرکز اضافه شده است. بخش کلام هم چند سال قبل‌ از انتقال به اين مركز ايجاد شد. در زمان مرحوم آيت‌الله‌العظمي فاضل، تعدادي از طلبه‌ها براي تبليغ به شهرها و مناطق محروم، مانند سيستان و بلوچستان مي‌رفتند. در زمان حيات ايشان، بساط مرجعيت گسترده‌ بود و ايشان امکانات بيشتري در اختيارمان مي‌گذاشت. ما هم اين امکانات را در اختيار طلبه‌ها ‌مي‌گذاشتيم. اين افراد بدون هيچ چشم‌داشتي به مناطق محروم اعزام مي‌شد. اين کار ثمرات بسيار خوبي داشته است. در حال حاضر هم کم و بيش اين برنامه در حدّ محدودتري انجام مي‌شود.
وسعت ساختمان مرکز فقهي ائمه اطهار(ع) چقدر است و چند طبقه دارد و هر کدام از طبقات مختص کدام بخش هستند ؟

زمين اين مرکز حدود پنج هزار متر است و شش طبقه و نيم دارد. يکي از طبقات با وسعت حدود چهل هزار متر به طور کامل به کتابخانه اختصاص يافته است؛ طبقة ديگر مربوط به پژوهش، مديريت و حوزة رياست است؛ طبقة اول مربوط به آموزش فقه و طبقة همکف مربوط به بخش کلام و تفسير است؛ طبقات ديگر هم به اموري از قبيل سالن اجتماعات و ... اختصاص دارند.

دربارة شعبه‌هاي خارج از کشور نيز توضيحاتي بفرماييد.

ما در کشورهاي ديگر مانند سوريه حوزة کارآمدي داشتيم که جناب آقاي طبسي معاونت پژوهش مرکز در آنجا انجام وظيفه مي‌کرد؛ ولي با توجه به مشکلات پيش آمده در سوريه، وقفه‌اي چند ساله در فعاليت آن ايجاد شد؛ ولي اخيراً دوباره فعال شده است.

اسم‌ آن شعبه هم ائمه اطهار(ع) است؟

بله. در لندن، مسكو، اندونزي، مالزي و دو شهر افغانستان كابل و مزارشريف هم مراکزي به نام ائمه اطهار(ع) داريم. در مركز فقهي افغانستان توانسته‌ايم نسبت به مراكز جهاني ديگر حتي جامعة المصطفي كارآمدتر باشيم. در هر مکان طبق اقتضاي آن کشور فعاليت‌ مي‌شود؛ براي مثال در کشور اندونزي و مالزي خيلي تحت فشاريم؛ چون وهابيت در آنجا بر حکومت سيطره دارد با مراقبت و تقيه عمل مي‌كنيم؛ يعني با چراغ خاموش و محدوديت فعاليت مي‌کنيم. وظيفة آن مرکز اين است که افرادي را تربيت کنند که با عقايد شيعه کاملاً آشنا بشوند. شبهاتي را که عليه عقايد شيعه مطرح مي‌كنند، جوابگو، يا لااقل خودشان از آن شبهات مصون باشند و وهابي‌ها نتوانند عقايد آنان را متزلزل کنند.

آيا آثار منتشر شده‌اي به زبان‌هاي خارجي داريد که با هر کشوري که در آن فعاليت مي‌کنيد تناسب داشته باشد؟

کم و بيش بله. کتاب‌هاي ترجمه شده به زبان‌هاي عربي، انگليسي، اردو، ترکي و روسي داريم.

مدارکي که به فارغ‌التحصيلان اين مرکز مي‌دهيد، نزد نهادهاي علمي مثل وزارت علوم چقدر اعتبار دارند؟

به نظرم از نظر علمي اعتبار مدرکي که ما مي‌دهيم، از سطح چهار حوزه هم بالاتر است.

چطور؟

سطح علمي پايان‌نامه‌هايي که با راهنمايي و دقتِ اساتيد اين مرکز نوشته مي‌شوند، در مقايسه با پايان‌نامه‌هاي سطح چهار حوزة علميه بالاتر است. البته مرکز مديريت چون تا به حال مرکز تخصصي فقه و اصول ندارد، بخش فقه و اصول ما را به رسميت نمي‌شناسد. براي تفسير و کلام پذيرفته است مدرک تخصصي و رسمي بدهد؛ ولي هنوز موفق نشده‌ايم مجوزي براي فقه و اصول دريافت کنيم .

ولي طلبه‌هايي که در اينجا درس مي‌خوانند و از اين مرکز برگه‌هاي گواهي‌اي كه مي‌گيرند و ما تأييد مي‌کنيم که چند سال در اينجا درس خوانده‌اند. اين گواهينامه‌ براي مراکز علمي ديگر اعتبار دارد و اعتبارش کمتر از مدرک حوزة علميه نيست و به آن كاملاً احترام مي‌گذارند.

به‌طور کلي مجموعة مرکز فقهي ائمه اطهار(ع)در قم و ديگر شهرستان‌ها چه تعداد دانش‌پژوه دارد؟

در حال حاضر بيش از شش‌صد طلبه در مرکز در مقاطع و رشته‌هاي مختلف مشغول به تحصيل هستند. در مشهد نيز در بخش فقه و اصول و کلام حدود دويست نفر مشغول به تحصيل هستند. شعبة مشهد يکي از مراکز موفق ما بوده است. و تأسيس آن چنين است كه مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنکراني قدس سره در زمان حياتشان به مشهد مشرف مي‌شوند، با تقاضاي علماي مشهد نسبت به تأسيس حوزه در آنجا مواجه شدند. ايشان هم اين کار را انجام داد و معتقد بود که به خاطر وجود حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) بايد شأن ايشان رعايت شود و اگر در مشهد کاري نکنيم، در حق اين امام رئوف جفا کرده‌ايم. مرحوم آيت‌الله‌العظمي فاضل لنکراني عنايت خاصي به حوزة مشهد داشت و از آقايان مصرانه مي‌خواست که حوزة مشهد را رشد بدهند تا احترام حضرت امام رضا(ع) حفظ بشود. اين حوزه منتسب به آقا امام رضا(ع) است.

چه مشکلات و موانعي پيش رو داريد؟

يکي از دغدغه‌هاي حال حاضر ما، مشکلات مادي طلبه‌ها است. البته اين مشکلات مادي هميشه براي طلبه‌ها وجود داشته است، اما چون طلاب از ابتداي ورود، به مشکلات مالي توجه داشته‌اند و با اختيار اين راه را انتخاب کرده‌اند، شايد اين مشکل براي آنان مانع محسوب نشود. اين افراد مي‌توانستند دکتر، مهندس و ... باشند؛ چون توانمندي‌هاي زيادي دارند. با اين حال قدم در راه طلبگي و کسب معارف ديني گذاشته‌اند. در حال حاضر در همين مرکز افرادي تحصيل مي‌کنند که از دانشگاه‌ها مدرک دکتراي فلسفه، حقوق و ... دارند و با اينکه مي‌توانند با اين مدارک، درآمدهاي سرشاري داشته باشند، زي‌طلبگي خود را حفظ کرده‌اند و به حقوق طلبگي قانع هستند.

ما در اسلام رهبانيت نداريم؛ ولي زهد نسبت به دنيا در طلبگي حرف اصلي را مي‌زند. عالمي موفق است که زاهد نسبت به دنيا باشد. عالمي که به دنيا رغبت داشته باشد، موفقيت چنداني نخواهد داشت. مشکلات مادي زياد است و براي طلبه به طور طبيعي چالش آفرين است؛ ولي طلبه‌ها بحمدالله چون با آگاهي وارد دنياي طلبگي شده‌اند، گمان نمي‌کنم اين مشکل بتواند مانع آنان براي ادامة راه باشد.

مشکلات ديگر ما، اجتماعي و مسائل گروهي و حزبي است. هر يك از طلبه‌ها در جامعه فعاليت دارند. در جامعه واقع جناح‌هاي مختلفي وجود دارد و اين مسئله‌اي طبيعي است. طلبه‌اي که در جمهوري اسلامي زندگي مي‌کند، نمي‌تواند نسبت به جناح‌هاي مختلف بي‌تفاوت باشد. قهراً نسبت به هر يك از آن‌ها نظر خاصي دارد و ذهنش مشغول مي‌شود. اين مشغله‌هاي ذهني، گاهي جنبه‌هاي ديني پيدا مي‌کنند و طلبه وظيفة شرعي خود مي‌داند که در اين قبيل قضايا ورود پيدا کند و همين امر مي‌تواند مانع از تحصيل او بشود.