همایش اسلام و حقوق بشردوستانه بین المللی به همّت مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بین الملل در قم برگزار شد.

افتتاحيه همایش اسلام و حقوق بشردوستانه بین المللی؛ چالش ها و چشم اندازها، عصر چهارشنبه 93/12/20 به همت مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بین الملل دوستانه و با حمایت کمیته بین المللی صلیب سرخ و جمعیت هلال احمر در سالن همایش‌‌های مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد.

این همایش به مدت دو روز ادامه خواهد داشت و صاحب‌نظران و اساتید حوزه و دانشگاه به بررسی مبانی اسلام در موضوع حقوق بشردوستانه خواهند پرداخت.

در این همایش؛ حضرت آیت الله حاج شيخ محمدجواد فاضل لنکرانی رئيس مرکز فقهي ائمه اطهار(ع) و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و آيت الله اعرافی رئیس جامعة المصطفی العالمیة، آنگلیکا شاپ نماینده امور اسلامی کمیته بین المللی صلیب سرخ در ایران و محمد گلفشان مدیرعامل جمعیت هلال احمر استان قم سخنرانی کردند و پیام مدیرعامل جمعیت هلال احمر ایران نیز قرائت شد.

متن بيانات حضرت آيت الله فاضل لنکراني(دامت برکاته) به شرح ذيل است:


بحث اسلام و حقوق بشر دوستانه از مباحث مهمی است که بحمدالله چند سالی است در فضای علمی کشور جمهوری اسلامی و در حوزه‌های علمیه و مراکز تحقیقاتی مطرح شده است. ما معتقدیم که اسلام بهترین مبانی را برای حقوق بشر مطرح کرده و حتی نسبت به منشور بین المللی حقوق بشر از دیدگاه فقهی و دینی اشکالات جدّی و اساسی وجود دارد.

چند سال قبل در همین مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) به عنوان اینکه وظیفه‌ی اصلی این مرکز بحث‌های تحقیقاتی و پژوهشی است اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر مورد بحث و نقد قرار گرفت. ما همچنین معتقدیم که اسلام نسبت به حقوق بشردوستانه که رشته‌ای از حقوق بین الملل و يکي از موضوعات مربوط به رعايت حقوق غير نظاميان در جنگ است، مواضع بسیار روشن و محکمی دارد. لازم است اولاً مراکز دینی و علمی مواضع اسلام را به صورت روشن بیان کند. اين مسأله در آيات متعددي از قرآن کريم و کتاب‌های فقهی و حدیثی ما به خوبی وجود دارد.

همچنین مجامع بین المللی که به دنبال تکریم انسان و مراقبت از انسان‌هاي بيگناه و غير نظاميان و اسيران جنگي هستند که در اثر جنگ‌ صدمات کمتري متوجه آنها شود، آنها هم اطلاع پیدا کنند که اسلام چه مواضع روشنی در این رابطه دارد. انجام این مهم می‌طلبد که ما گروه‌های پژوهشي را در حوزه‌ی علمیه با همکاری این مراکز بین المللی ایجاد کنیم تا این بحث‌های حقوق بشردوستانه اسلامی کاملاً به صورت اجتهادی و به صورت اساسی مطرح و عرضه شود.

در آیه‌ی شریفه‌ی 190 سوره مبارکه بقره «وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ» خدای تبارک و تعالی یک ضابطه‌ی کلی ارائه می‌دهد. در عین اینکه در ابتدای آیه می‌فرماید با کساني که با شما مقاتله می‌کنند بجنگید، ولي می‌فرماید و لا تعتدوا، از محدوده جنگ با نظاميان تعدّی نکنید و کاری به زنان، کودکان، بیماران، پیرمردها و ضعفا نداشته باشید گرچه مفسرین در تفسير ولا تعتدوا مطالب فراواني گفته‌اند منتها مقصود این است که در جنگ به زنان و کودکان تعرّضی نکنید.

حتی در جنگ صفین امیرالمؤمنین(ع) به لشکر خود فرمودند: اگر زن‌ها شما يا فرماندهان شما را مورد دشنام و اهانت قرار دهند حق ندارید به آنها تعرض کنيد. برخی از فقهای بزرگ فتوا داده‌اند که حتی اگر زن‌ها در بیرون از میدان جنگ برای جنگجویان کافر آذوقه فراهم می‌کنند و آنها را مورد حمایت و پشتیبانی قرار مي‌دهند باز اسلام اجازه نمی‌دهد که آنها مورد تعرّض قرار گرفته و صدمه‌ای ببینند.

ببینید چقدر اسلام دقیق و ظریف در این میدان‌ها وارد شده است.

در روایتی امام صادق(ع) مي‌فرمايند رسول خدا(ص) هنگام اعزام افراد به جنگ به آنها توصیه‌هایی می‌کردند، یکی از توصیه‌ها این است که به افرادی که در بلاد کفر به حسب ظاهر تارک دنیا هستند، یک گوشه‌ای مشغول عبادت خودشان هستند، صدمه نزنید، نگوئید اینها هم از گروه کفارند و از بین‌شان ببریم. از نظر اجتهادی «و لا تعتدوا» یک قانون کلّی است که اسلام در مورد جنگ دارد، هر چه که عنوان تعدّی بر آن صدق پيدا کند جايز نيست. تعدّی از دایره‌ی نظاميان، زن‌ها، کودکان، سالخوردگان، بيماران، نابینایان، اینها کاری به میدان جنگ ندارند، لذا بايد مصون بمانند.

بعد ما از این ضابطه استفاده می‌کنیم حتّی اگر بخواهند سلاحي درست کنند که استفاده از اين سلاح بی‌گناهان زیادی را از بین مي‌برد، اطلاق این قاعده اجازه استفاده از آن‌را نمي‌دهد. در زمان حاضر کدام قانون کلی این چنینی در حقوق بین الملل ملاحظه می‌کنیم که به صورت یک ضابطه، اين حکم را بيان کرده باشد.

خوبیِ دین ما این است که موارد زیادی را رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و دیگر ائمه(ع) به عنوان آداب جنگ بیان کرده‌اند، انسان نباید در جنگ طرف مقابلش را مثله کند، کاری که امروز داعش به نام اسلام می‌کند معلوم می‌شود که داعش کلمات رسول خدا را هم قبول ندارد و الا روایتی از خود رسول خدا(ص) در کتب اهل‌سنت وجود دارد که رسول خدا(ص) نهی از مثله کردن دشمن و حتي نهي از قطع درختان نمودند.


جنگ حقوقی دارد که دایره‌اش از حد بشر هم خارج می‌شود و طبيعت و حيوانات را هم دربرمي‌گيرد. حق سوزاندن و قطع درختان يا وارد کردن سم در آب شهری که کفار در آن زندگی می‌کند، وجود ندارد در روایت معتبره‌ی سکونی رسول خدا فرمودند جايز نيست سم در آب کفار بریزید تا تمام کفار (زن، مرد، کوچک و بزرگ) از بین بروند. بعضی از فقهای ما مثل مرحوم صاحب جواهر فرموده‌اند از روایت استفاده می‌شود حتي در صورت اضطرار هم نباید این کار را کرد. اين نمونه اي از دستورات اسلام است.

مردم مغرب زمين بدانند، داعش مسلمان که نیستند هیچ، بلکه مولود دولت جعلیِ و سازمان‌هاي امنيتي اسرائیل است. شما می‌بینید به اسم اسلام کتابخانه‌ها را می‌سوزانند، کتابها را به آتش می‌کشند و آثار باستانی که مربوط به تاریخ یک ملّت است نابود مي‌کنند. درست است که اسلام با مجسمه سازی مخالف است، آن هم البته با این احتمال که این مجسمه بخواهد روزی به عنوان بُت مورد استفاده قرار بگیرد اما وقتی مجسمه ساخته شد مخصوصاً اگر نمايانگر هویّت تاریخی و دینی یک کشور باشد وجهی براي تخریب آن وجود ندارد.

اینها به اسم اسلام تمام این مظاهر را از بین می‌برند سوال من از مراکز بین المللی، که به دنبال استیفای حقوق بشردوستانه هستند، اين است چرا مراکز بین المللی مثل سازمان ملل، دولت‌ها را وادار به برخورد با جنايات داعش نمی‌کنند؟! باید این فکر اصلاح شود.

من تعاريف متعدد حقوق بشردوستانه را در متون مختلف بین المللی دیده‌ام، تماماً در این رابطه است که اگر حادثه‌ای پیش آمد چه باید کرد؟ در حالی که منطق قوی‌تر و محکم‌تر این است که چه کنیم این حوادث پیش نیاید. چه کنیم گروههای مثل داعش به وجود نیاید، چه کنیم که جنگ ایجاد نشود. در همین روایات قتال، رسول خدا وقتی امیرالمؤمنین را به یمن فرستاد، فرمود «لا تقاتلنّ أحداً إلا بعد الدعوة»، با هیچ کسی قتال نکنید مگر بعد از دعوت.


یعنی اساس این است که اسلام به دنبال حفظ و هدایت بشر، به دنبال سعادت و تکامل بشر است، جنگ برای وقت ضرورت است. باید امروز این مراکز راهکارهایی را بیندیشند تا اين جنگ‌ها به وجود نیایند، متأسفانه امروز گوشه و کنار دنیا آبستن حوادث و جنگهای متعددی است و برخی از آن هم وجود دارد. بهرحال عرض بنده اين است حتي اگر اين رواياتي که به صورت جزئی از رسول اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و ائمه : وارد شده نبود، ما ضابطه و قاعده کلي «و لا تعتدوا إن الله لا یحب المعتدین» را داريم. هر کاری که تعدّی باشد جایز نیست و حرام است.

در جنگ فقط با کسی که با شما مقاتله می‌کند مقاتله کنید ولی به دیگران که بیرون از میدان جنگ هستند تعدّي نکنيد. این بمب‌ها و سلاح‌های شیمیایی که امروز اگر خدای ناکرده بر یک ملّتی فرود بیاید ممکن است تا صد سال اثر مخرّب خودش را باقي بگذارد، نسل‌هاي بعدی چه گناهی کرده‌اند که با بمب شیمیایی امروز بخواهند صدمه ببينند. همه‌ی اینها مصداق تعدّی و تجاوز است. اسلام اجازه آن را نمی‌دهد، این قاعده تمام جزئیات را برای ما روشن می‌کند، در روایات وارد شده که مسلمان‌ها حق ندارند در جنگ با کفار حتّی خانه‌های آنها را خراب کنند، شما ببینید داعش هنگام فرار از تکریت بسیاری از منازل را به آتش می‌کشاند و از بین می‌برد و اين برخلاف آئين اسلام است.

خلاصه‌ی عرضم این است که ما داراي ضوابط بسیار محکم در قرآن کریم و روایات هستيم که با این ضوابط می‌توانیم تمام آنچه که مصداق برای حقوق بشر دوستانه است را تنظیم کنیم، یکی از آنها آيه «و لا تعتدوها إن الله لا یحبّ المعتدین» است. از طرف دیگر آیات فراوانی در قرآن کریم راجع به رحمت، رحیمیّت، رحمانیت وجود دارد. آیا این فقط به عنوان یک اسم یا صفت برای خدای تبارک و تعالی است؟ یا نه؟ این اسمی است که باید در تمام شئون عالم جلوه کند.

این عناوین در آياتي مثل «ربنا وسعت کل شیءٍ رحمة»، «هذا بصائر للناس و هدیً و رحمة»، يا این آیه معروف «و ما ارسلناک إلا رحمة للعالمین»، چه می‌گوید؟ وقتی خداوند متعال خطاب به رسول خود می‌فرماید «و ما ارسلناک إلا رحمةً للعالمین»، یعنی آنچه را که می‌گويی و آنچه را که انجام مي‌دهي و آنچه که در جامعه به عنوان رسول ما باید از تو نمود پیدا کند، باید مصداق رحمت باشد. حتّی اگر موارد جهاد ابتدایی درست تحلیل بشود آن هم از مصادیق بارز رحمت الهی است.

در مسئله‌ی جهاد ابتدایی آمده است «و إن أحدٌ من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلام الله ثم أبلغه مأمنه»، این یکی ديگر از قواعد محکم دين ما است، اگر یک مشرکی، از حاکم اسلامی پناه خواست، مهلت خواست تا بفهمد اسلام چه می‌گوید؟ خداوند متعال مي‌‌فرمايد به او پناه بده و راهنمایی‌اش کن، اگر اسلام را قبول کرد فبها، اگر قبول نکرد حق ندارید به او بی‌احترامی کنید، بلکه باید با احترام او را به بلاد خودش برگردانید، «أبلغه مأمنه»، نگوئيد حالا که اسلام را قبول نکرد او را از بین ببريم. اکنون نمی‌خواهم وارد بحث جهاد ابتدایی بشوم، که اگر آن هم خوب تحلیل شده و جزئیاتش روشن شود در مي‌يابيم که آن هم مصداق برای رحمت است.

نکات زيادي در «و ما ارسلناک إلا رحمةً للعالمین» وجود دارد، آنچه که از رسول خدا است، آنچه که به عنوان دین است، باید مصداق برای رحمت باشد، نتیجه این است که هر جا کاری برخلاف رحمت باشد، در اسلام ممنوع است. کشتنِ اطفال، زن‌ها، افراد بی‌گناه و مریض، نابینا، مجروح و اسیر مصداق رحمت نیست، بگوئیم حالا اگر کسي را اسیر کرديم بلا فاصله او را بکشیم، اسلام اجازه نمی‌دهد. استفاده کردن از سلاحی که بیش از دایره‌ی نظامی آسيب رساند ممنوع است، استفاده از سلاحی که محیط زیست را از بین می‌برد ممنوع است و همه برخلاف رحمت است.


ما مي‌توانيم از این آیات شریفه‌ای که عنوان، رحمت و رحیمیت دارد در بحث اسلام و حقوق بشردوستانه استفاده کنیم. خداوند مي‌فرمايد بر خود رحمت را واجب کرده است «کتب علی نفسه الرحمة»، امروز در دنیا اسلام هراسی ايجاد می‌کنند، داعش را بوجود آورده و آن را به عنوان اسلام معرفی می‌کنند تا یک اندازه‌ای هم موفق شده و ذهن جوانان را در دنیا منحرف کرده‌اند. هیچ چیز آنها با اسلام سازگاری ندارد! کدام حرکت از حرکات اینها با منطق و عقل و رحمت و رحمانیت خدای تبارک و تعالی سازگاری دارد. خدای تبارک و تعالی به عنوان یک امری که بر خودش لازم است، در دوران بین رحمت و غضب، رحمت را انتخاب می‌کند.

ما از اینها می‌توانیم به‌خوبي یک ضابطه به دست بیاوریم و بگوئیم هر کاری که منافات با عنوان رحمت داشته باشد از نظر اسلام برای ما قابل قبول نیست.

پس در این عرایض مختصر به دو ضابطه اشاره کردم یکی حرمت اعتدا و تعدی و ديگري لزوم رحمت و معیار بودن رحیمیت خدای تبارک و تعالی.

اینجا اشاره‌ای کنم به رساله‌ای که در حرمت استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی مطرح کرده‌ام اگر در موردي ما ندانیم توليد اين سلاح جایز است یا نه؟ يعني وقتی گرفتار تزاحم شویم از يک طرف آيه شريفه «و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوة» مي‌‌فرمايد اسلام و مسلمان‌ها باید قوی باشند، از طرف ديگر کشتن بی‌گناهان حرام است. حال اگر بخواهيم بمبی را تولید کنیم که اگر الآن هم یقین نداریم استفاده می‌شود ولي ممکن است بعداً استفاده شود و بی‌گناهان زيادي از بین بروند، از یک طرف مسئله‌ی حفظ اسلام، اقتدار اسلام، حفظ مسلمین، قدرتمند شدن در مقابل بیگانگان است و از طرف دیگر توليد اين بمب‌ها آثار مخرب خواهند داشت که بی‌گناهان فراوانی را از بین می‌برد. چون ما تعدّی از مرجّحات منصوصه را در علم اصول درست می‌دانیم و طبق آنچه مرحوم آخوند خراسانی گفته «بما یوجب الظن إلی الواقع أو الاقرب هی إلی الواقع»، مي‌ گوييم اگر بر دو راهي تحير باشیم یک راه طريق رحمانیت و رحیمیت است و ديگري طريق غضب و عناوینی مثل آن باشد.

بر اساس این قاعده‌ای که عرض کردم که خود مي‌تواند یک قاعده‌ی فقهی باشد «لزوم العمل علی ما یناسب الرحمانیة و الرحیمیة»، هر عملی که در جامعه انجام می‌شود بايد مناسب با رحمت باشد.

از اینکه حوصله فرمودید تشکر می‌کنم امیدوارم اینگونه جلسات موضع روشن اسلام را در این موضوع بسیار مهم بین المللی به خوبی روشن کند.



أهم مطالب:
اسلام نسبت به حقوق بشردوستانه که رشته‌ای از حقوق بین الملل و يکي از موضوعات مربوط به رعايت حقوق غير نظاميان در جنگ است، مواضع بسیار روشن و محکمی دارد.

حتی اگر زن‌ها در بیرون از میدان جنگ برای جنگجویان کافر آذوقه فراهم می‌کنند و آنها را مورد حمایت و پشتیبانی قرار مي‌دهند باز اسلام اجازه نمی‌دهد که آنها مورد تعرّض قرار گرفته و صدمه‌ای ببینند.

از نظر اجتهادی «و لا تعتدوا» یک قانون کلّی است که اسلام در مورد جنگ دارد، هر چه که عنوان تعدّی بر آن صدق پيدا کند جايز نيست.

جنگ حقوقی دارد که دایره‌اش از حد بشر هم خارج می‌شود و طبيعت و حيوانات را هم دربرمي‌گيرد. حق سوزاندن و قطع درختان يا وارد کردن سم در آب شهری که کفار در آن زندگی می‌کند، وجود ندارد.

مردم مغرب زمين بدانند، داعش مسلمان که نیستند هیچ، بلکه مولود دولت جعلیِ و سازمان‌هاي امنيتي اسرائیل است.

چرا مراکز بین المللی مثل سازمان ملل، دولت‌ها را وادار به برخورد با جنایات داعش نمی‌کنند؟!

من تعاریف متعدد حقوق بشردوستانه را در متون مختلف بین‌المللی دیده‌ام، تماماً در این رابطه است که اگر حادثه‌ای پیش آمد چه باید کرد؟ در حالی که منطق قوی‌تر و محکم‌تر این است که چه کنیم این حوادث پیش نیاید. چه کنیم گروههای مثل داعش به وجود نیاید، چه کنیم که جنگ ایجاد نشود.
 
اسلام به دنبال حفظ و هدایت بشر، به دنبال سعادت و تکامل بشر است.

این بمب‌ها و سلاح‌های شیمیایی که امروز اگر خدای ناکرده بر یک ملّتی فرود بیاید ممکن است تا صد سال اثر مخرّب خودش را باقي بگذارد، نسل‌هاي بعدی چه گناهی کرده‌اند که با بمب شیمیایی امروز بخواهند صدمه ببينند.

در روایات وارد شده که مسلمان‌ها حق ندارند در جنگ با کفار حتّی خانه‌های آنها را خراب کنند.

ما داراي ضوابط بسیار محکم در قرآن کریم و روایات هستيم که با این ضوابط می‌توانیم تمام آنچه که مصداق برای حقوق بشر دوستانه است را تنظیم کنیم، یکی از آنها آيه «و لا تعتدوها إن الله لا یحبّ المعتدین» است.

نتیجه این است که هر جا کاری برخلاف رحمت باشد، در اسلام ممنوع است. کشتنِ اطفال، زن‌ها، افراد بی‌گناه و مریض، نابینا، مجروح و اسیر مصداق رحمت نیست.