فضيلت ماه مبارك رمضان

«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانيدن مى‏‌‌باشد.(1) چون در اين ماه گناهان انسان بخشيده مى‏‌‌شود، به اين ماه مبارك رمضان گفته‏‌‌‌اند.

پيامبر اكرم(ص) مى‏‌‌فرمايد: «انما سمى الرمضان لانه يرمض الذنوب؛(2) ماه رمضان به اين نام خوانده شده است، زيرا گناهان را مى‏‌‌سوزاند.»

رمضان نام يكى از ماه‏هاى قمرى و تنها ماه قمرى است كه نامش در قرآن آمده است و يكى از چهار ماهى است كه خداوند متعال جنگ را در آن حرام كرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.)

در اين ماه كتاب‏هاى آسمانى قرآن‏ كريم، انجيل، تورات، صحف و زبور نازل شده است.(3)

اين ماه در روايات اسلامى ماه خدا و ميهمانى امت پيامبر اكرم(ص) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در اين ماه در نهايت كرامت و مهربانى پذيرايى مى‏‌‌كند.

پيامبر اكرم(ص) مى‏‌‌فرمايد: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،(4) هر كس همه اين ماه را روزه بگيرد بر خدا واجب است كه همه گناهانش را ببخشد، بقيه عمرش را تضمين كند و او را از تشنگى و عطش دردناك روز قيامت امان دهد.»(5)

اين ماه، در ميان مسلمانان از احترام، اهميت و جايگاه ويژه‏‌‌اى برخوردار و ماه سلوك روحى آنان است و مؤمنان با مقدمه ‏سازى و فراهم كردن زمينه‏ هاى معنوى در ماه‌‌‏هاى رجب و شعبان هر سال خود را براى ورود به اين ماه شريف و پربركت آماده مى‏‌‌كنند، و با حلول اين ماه با شور و اشتياق و دادن اطعام و افطارى به نيازمندان، شب ‏زنده ‏دارى و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه ‏دارى و... روح و جان خود را از سرچشمه فيض الهى سيراب مى‏‌‌كنند.

فضائل ماه رمضان

1. برترين ماه سال

ماه مبارك رمضان به جهت نزول قرآن كريم در آن و ويژگى‏‌‌هاى منحصرى كه دارد در ميان ماه‏هاى سال‏ قمرى برترين است؛ قرآن كريم مى‏‌‌فرمايد: «ماه رمضان ماهى است كه قرآن براى هدايت انسان‏ها در آن نازل شده است.»(6)

پيامبر گرامى(ص) درباره ماه رمضان مى‏‌‌فرمايد: «اى مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى كه نزد خدا از همه ماه‏ها برتر و روزهايش بر همه روزها و شب‏هايش بر همه شب‏ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهى است كه شما در آن به ميهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‏ ايد، نفس‏هاى شما در آن تسبيح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعايتان در آن مستجاب است.... بهترين ساعاتى است كه خداوند به بندگانش نظر رحمت مى‏‌‌كند... .»(7)

2. نزول كتب آسمانى در اين ماه

تمام كتب بزرگ آسمانى مانند: قرآن كريم، تورات، انجيل، زبور، صحف در اين ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(ع) مى‏‌‌فرمايد: «كل قرآن كريم در ماه رمضان به بيت المعمور نازل شد، سپس در مدت بيست سال بر پيامبر اكرم(ص) و صحف ابراهيم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجيل در روز سيزدهم ماه رمضان و زبور در روز هيجدهم ماه رمضان نازل شد.»(8)

3. توفيق روزه

در ماه رمضان خداوند متعال توفيق روزه ‏دارى را به بندگانش داده است؛ «پس هر كه ماه [رمضان] را درك كرد، بايد روزه بگيرد.»(9)

انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر كدام در رسيدن به كمال مطلوب خود، برنامه‏ هاى ويژه را نياز دارند، يكى از برنامه‏ ها براى تقويت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهيزگارى است؛ يعنى اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوى رشد و پرورش دهد و به طهارت و كمال مطلوب برسد، بايد هواى نفس خود را مهار كند و موانع رشد را يكى پس از ديگرى بر دارد و خود را سرگرم لذت‏ها و شهوات جسمى نكند. يكى از اعمالى كه در اين راستا مؤثر و مفيد است روزه ‏دارى است، قرآن كريم مى‏‌‌فرمايد: «... اى افرادى كه ايمان آورده ‏ايد! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه كه بر پيشينيان از شما نوشته شده، تا پرهيزگار شويد.»(10)

برخى از فوايد و فضائل روزه:

الف. تقويت تقوا، پرهيزگارى و اخلاص؛(11)

امام صادق(ع) مى‏‌‌فرمايد: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من مى‏‌‌دهم.»(12)

حضرت فاطمه(س) مى‏‌‌فرمايد: «خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.»(13)

ب. مانع عذاب‏هاى دنيوى و اخروى:

امام على(ع) مى‏‌‌فرمايد: «روزه روده را باريك مى‏‌‌كند گوشت را مى‏‌‌ريزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مى‏‌‌گرداند.»(14)

پيامبر اكرم(ص) مى‏‌‌فرمايد: «روزه سپرى در برابر آتش است.»(15)

ج. آرامش روان و جسم:

روزه ‏دارى روح و روان و قلب و دل و نيز جسم را آرامش داده و باعث سلامتى روح و تندرستى جسم مى‏‌‌شود.

پيامبر اكرم(ص) مى‏‌‌فرمايد: «روزه بگيريد تا سالم بمانيد.»

باز مى‏‌‌فرمايد: «معده خانه تمام دردها و امساك (روزه)بالاترين داروهاست.»(16)

حضرت امام باقر(ع) مى‏‌‌فرمايد: «روزه و حج آرام‏بخش دلهاست.»(17)

حضرت على(ع) مى‏‌‌فرمايد: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسيله نمازها و زكات و حديث در روزه‌‌‏دارى روزه‌‌‏هاى واجب (رمضان) براى آرام كردن اعضا و جوارح آنان، خشوع ديدگانش و فروتنى جان‏هايشان و خضوع دلهايشان حفظ مى‏‌‌كنند.»(18)

امروزه در علم پزشكى و از نظر بهداشت و تندرستى نيز در جاى خود ثابت شده كه روزه ‏دارى تأثيرهاى فراوانى بر آرامش روح و روان و سلامتى جسم و بدن دارد، دفع چربى‏‌‌هاى مزاحم، تنظيم فشار، قند خون، و... نمونه آن است.(19)

د. مانع نفوذ شيطان:

امام على(ع) به پيامبر اكرم(ص) عرض كرد: يا رسول الله! چه چيزى شيطان را از ما دور مى‏‌‌كند؟ پيامبرگرامى(ص) فرمود: روزه چهره او را سياه مى‏‌‌كند و صدقه پشت او را مى‏‌‌شكند.»(20)

بنابراين، روزه مانع نفوذ شيطان‏هاى جنى و انسى شده و وسوسه‏ هاى آنان را خنثى مى‏‌‌كند.

ه . مساوات بين غنى و فقير:

انسان روزه ‏دار در هنگام گرسنگى و تشنگى، فقرا و بينوايان را ياد مى‏‌‌كند و در نتيجه به كمك آن‏ها مى‏‌‌شتابد. حضرت امام حسن عسگرى(ع) درباره علت وجوب روزه مى‏‌‌فرمايد: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتيجه به نيازمند كمك كند.»(21)

و. إحياء فضائل اخلاقى

حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه مى‏‌‌فرمايد: «تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نيازمندى خود در آخرت پى ‏ببرند و روزه ‏دار بر اثر گرسنگى و تشنگى خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدين سبب مستحق ثواب شود،... روزه موجب خوددارى از شهوات است، نيز تا روزه در دنيا نصيحت‏گر آنان باشد و ايشان را در راه انجام تكاليفشان رام و ورزيده كند و راهنماى آنان در رسيدن به اجر باشد و به اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى كه نيازمندان و مستمندان در دنيا مى‏‌‌چشند پى ببرند و در نتيجه، حقوقى كه خداوند در دارايى ‏هايشان واجب فرموده است، به ايشان بپردازند... .»(22)

4. وجود شب قدر در اين ماه

شب قدر از شب‏هايى كه برتر از هزار ماه است و فرشتگان در اين شب به اذن خدا فرود مى‏‌‌آيند و جميع مقدرات بندگان را در طول سال تعيين مى‏‌‌كنند(23) و وجود اين شب در اين ماه مبارك نعمت و موهبتى الهى بر امت پيامبر گرامى اسلام(ص) است و مقدرات يك سال انسان‏ها (حيات، مرگ، رزق و...) براساس لياقت‏ها و زمينه‏‌‌هايى كه خود آنها به وجود آورده ‏اند تعيين مى‏‌‌شود و انسان در چنين شبى با تفكر و تدبر مى‏‌‌تواند به خود آيد و اعمال يك سال خود را ارزيابى كند و با فراهم آوردن زمينه مناسب بهترين سرنوشت را براى خود رقم زند.(24)

حضرت امام صادق(ع) مى‏‌‌فرمايد: «تقدير مقدرات در شب نوزدهم و تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضاء آن در شب بيست و سوم است.»(25)

5. بهار قرآن

نظر به اين‏كه قرآن كريم در ماه مبارك رمضان نازل شده و تلاوت آيات آن در اين ماه فضيلت بسيارى دارد، در روايات اسلامى، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن ياد شده است؛ چنان‏كه حضرت امام باقر(ع) مى‏‌‌فرمايد: «هر چيزى بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»(26)

يك نكته!

بديهى است فضائل و ثواب‏هايى كه براى ماه مبارك رمضان و روزه‌‌‏دارى ذكر شده و به برخى از آن‏ها اشاره شد، از آنِ كسانى است كه حقيقت آن را درك كنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و كردار به كار گيرند و به آن‏ها جامه عمل بپوشانند.

چنان در روايات اسلامى براى روزه‌‌‏دارى آدابى ذكر شده و كسانى كه صرفاً تلاوت قرآن مى‏‌‌كنند، ولى به آيات و احكام آن عمل نمى‌‌‏كنند و يا آن كه از روزه‏‌‌دارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را مى‏‌‌كشند و بوسيله گناه، تأثير روزه را از بين مى‏‌‌برند و ماه مبارك رمضان و فضاى معنوى آن تأثيرى بر اشخاصى بر جاى نمى‏‌‌گذارد، مورد نكوهش قرار گرفته‏‌‌اند.

چنان‏كه پيامبر اكرم(ص) به زنى كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مى‏‌‌داد فرمود: چگونه روزه‏‌‌دارى و حال آن‏كه كنيزت را دشنام مى‏‌‌دهى؟! روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بى‏‌‌اثر مى‏‌‌كنند قرار داده است، چه اندكند روزه‏‌‌داران و چه بسيارند كسانى كه گرسنگى مى‏‌‌كشند.»(27)

حضرت امام سجاد(ع) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مى‏‌‌كند: به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندام‏هاى خود را از معاصى تو نگه داريم و آن‏ها را به كارهايى گيريم كه خشنودى تو را فراهم آورد، تا با گوش‏هايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابيم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوى آن‏چه منع شده ره نسپاريم و تا شكمهايمان جز آن‏چه را تو حلال كرده ‏اى در خود جاى ندهد و زبان‏هايمان جز به آن‏چه تو خبر داده‏‌‌اى و بيان فرموده‏‌‌اى گويا نشود... .»(28)

بنابراين، در ماه مبارك بايد تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توكل و توسل از اهل‏بيت(ع) و عمل به دستورها و احكام قرآن كريم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شب ‏زنده‏ دارى، درك فضيلت شب قدر و... فضيلت ماه مبارك رمضان را درك كرد و از آن در راستاى رسيدن به كمال حركت كرد و بايد در اين ماه به گونه ‏اى خودسازى كرد كه با اتمام ماه مبارك تأثير و فوايد آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.


پى‌‌‏نوشت‏ها:


1. مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص 209، دارالكتاب العربى، بيروت.

2. بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بيروت.

3. ر.ك: الكافى، محمد بن يعقوب كلينى، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.

4. وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.

5. همان، ج‏8، ص: 99.

6. سوره بقره، آيه 185.

7. ر.ك: وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 313.

8. ر.ك: الكافى، همان، ج 2 ،ص 628.

9. سوره بقره، آيه 185.

10. سوره بقره، آيه 183.

11. همان.

12. ميزان الحكمة، محمد محمدى ‏رى ‏شهرى، ترجمه: حميدرضا شيخى، ج 7، ص 3207، مؤسسه دارالحديث، قم.

13. همان، ص 3209.

14. همان.

15. همان.

16. همان.

17. همان.

18. همان.

19. تفسير نمونه، آيت‏ الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 1 ،ص 631، دارالكتب الاسلامية، تهران.

20. مستدرك الوسائل، محدث نورى، ج 7، ص 154، مؤسسه آل‏ البيت، قم.

21. ميزان الحكمة، همان.

22. همان، ص 3209.

23. سوره قدر، آيه 1 ـ 5.

24. تفسير الميزان، علامه طباطبايى، ج 18، ص 132؛ ج 19، ص 90، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، قم.

25. وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 354.

26. وسائل الشيعه، همان، ج 6، ص 203.

27. الكافى، همان، ج 4، ص 87.

28. الصحيفة السجادية، امام سجاد(ع) ص 186، دفتر نشر الهادى، قم.