گزارش جلسات روز سوم: 12 /4/ 1391

نشست نهم و دهم: بررسی شبهات و پرسش ها و چالش های فراروی فقه در قلمرو عدالت کیفری و حقوق بشر

ارائه کننده بحث: حجت الاسلام و المسلمین دکتر جلال الدین قیاسی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم

در این نشست، سخنران محترم ابتدا رابطه حقوق کیفری با حقوق بشر را بررسی نمودند و بیان کردند..

اهم مباحث مطرح شده توسط ایشان در ذیل آمده است:

1- حقوق کیفری، ناسازگاری ظاهری با حقوق بشر دارد
2- با آمدن فقه به عرصه زندگی مردم و حقوق، شبهات، وارد زندگی مردم نیز شده است یعنی همان اشکالی که امروزه نماینده سازمان ملل از ما می گیرد، مردم عادی هم می پرسند
3- شبهاتی که امروزه در ذهن مردم هست دارای دو مبنا است: 1- مبنای علمی 2- مبنای غیرعلمی(سیاسی، احساسی، لجاجت)
4- اول باید مردم را از درگیر شدن با شبهات دور کنیم زیرا مردم با دین یک رابطه عاطفی دارند و بر اساس آن دیندار هستند و هنگامی که با این شبهات مواجه می شوند چون پایه و اساس ایمان مردم عادی، خیلی جنبه عقلانی و استدلالی ندارد، بلافاصله به اسلام بدبین می شوند. به عنوان مثال می توان برای رفع شبهه فاضل دیه، که اولیاء دم یک دختر مقتول باید به قاتل بپردازند، این مبلغ را حکومت بپردازد و مردم را دچار شبهه نکند.
5- می توان از فتاوای موجود، بهترین بهره را برد و نباید فقط به یک فتوای خاص اکتفا کرد و باید هر کدام که بهتر بود  را استفاده نمود.
6- رویکردهای مختلفی که در زمینه پاسخگویی به شبهات حقوق بشری وجود دارد را مطرح کرده و هر کدام را توضیح دادند از جمله، رویکرد سنتی که معتقد است باید با همان مبانی فقی جواهری، فقه را بازبینی کنیم و اگر نتوانستیم طبق مبانی، حکم جدید بدهیم، باید شبهه را توجیه کنیم.
7- پناه بردن به احکام ثانوی و احکام حکومتی، دو روشی است که امروزه برای مواجه با شبهات از آن استفاده می شود.
8- فایل کامل صوتی به زودی روی سایت بارگذاری می شود.


نشست یازدهم: بررسی شبهات و پرسش ها و چالش های فراروی فقه در قلمرو و عدالت کیفری و حقوق بشر

ارائه کننده: دکتر محمد علی حاجی ده آبادی و دکتر سعید قماشی

تاریخچه عدالت کیفری:

1- عدالت کیفری  سزامدار مبتنی بر مجازات تا قرن 19 میلادی
2- عدالت کیفری اصلاحی و تربیتی مبتنی بر اقدامات تأمینی، تربیتی و درمانی قرن 19 و 20 م.
3- عدالت کیفری ترمیمی
4- عدالت کیفری سزامدار نوین

شبهات پیرامون فقه کیفری:

1- فقه کیفری اسلام موضوعیت دارد یا طریقیت؟
2- آیا اجرای فقه کیفری اسلام مبتنی بر اجرای خود سیستم های دیگر اسلامی است یا خیر؟ به عبارت دیگر آیا اجرای فقه جزایی پیش شرط هایی دارد یا خیر؟
3- برخی شبهات هم روبنایی است مثل ارتداد، تناسب جرم و مجازات و ...
4- آیا حکومت موظف به درمان مجرم است ؟
5- تعزیر کودکان و نوجوانان
6- در عدالت کیفری شکلی هم شبهاتی مطرح شده است مثل مسأله علم قاضی

رویکردها در پاسخ به شبهات:

1- تجدید نظر در استنباط از دین و بازپژوهی احکام اسلامی
2- استناد به تعبدی بودن احکام دین
3- رویکرد تجدد گرایی در دین و اینکه دین دارای پوسته و هسته است و آ« چه مهم است حفظ هسته دین می باشد و احکام فقهی پوسته دین است که می توان آن را کنار گذاشت.
4- رویکرد تغییر نگرش به فقه کیفری و حکومتی داشتن آن.
5- روی آوردن به نظریات شاذ در فقه که می توانند مشکل کنونی ما را حل کنند
6- نظریه پردازی های جدید و توجه به کرسی های نظریه پردازی در مجامع علمی

*به نظر می‌‌رسد بسیاری از شبهات را بتوان با نظام مند دیدن آموزه ها و احکام اسلامی و داشتن فقه نظام مند و همچنین با فراهم آوردن  امکانات نظریه پردازی پاسخگو بود.

دکتر سعید قماشی:
جرم انگاری بی حجابی

بین مفهوم جرم و گناه تفاوت وجود دارد:
جرم به فعل یا ترک فعلی گویند که در حاکمیت برای آن مجازات تعیین کرده است گناه رفتاری است که خلاف اوامر و نواهی شرع است و از طرف شارع برای آن عقوبت در نظر گرفته شده است.

آیا بی حجابی فرای اینکه گناه است می تواند جرم هم باشد؟

مقدمه:
حقوقدانان معتقدند حقوق ذاتاً و جواهراً تحدید آزادی می‌کند. و از وظایف حاکمیت ها هم مرزبندی و محدود کردن آزادی افراد جامعه است که از طریق قانونگذاری صورت می گیرد.

سوال اساسی پیش می آید که حکومت ها تا کجا حق دارند آزادی انسان ها را محدود کنند؟

در پاسخ به این سوال دو دیدگاه کلی وجود دارد:

1- انسان ها آزادند تا جایی که به کسی زیان وارد نکرده اند.
2- انسان ها آزادند تا جایی که به کسی زیان وارد نکرده اند و کار ضد اخلاق هم انجام نداده اند.
سوال: آیا مطلوب است که حکومت اسلامی رفتارهای خلاف اخلاق و خلاف شرع را جرم انگاری کند؟
الزامات شرعی و اخلاقی دو دسته است:
1- آنهایی که نقض آن به دیگران هم آسیب می رساند مثل سرقت .
2- آنهایی که نقض آنها به دیگران آسیبی نمی رساند مثل بی حجابی، ترک نماز، - محل بحث ما اینجا است.

از حوزه درون دینی دو پاسخ می توان به این پرسش داد:

1- بله – به استناد امر به معروف و نهی از منکر
به استناد قاعده تعزیر «التعزیر لکل عمل حرام(محرم)»
2- هدف نهایی دین در آموزه های دین، رستگاری و کمال و قرب الهی است آیا جرم انگاری ضد ارزش هایی از سنخ بد حجابی. ما را به هدف نهایی دین می رساند؟ این دیدگاه معتقد است که این جرم انگاری نه تنها ما را به هدف دین نزدیک نمی کند بلکه ما را از آن هدف دور می کند و حتی می تواند به شرک و فرار از دین بیانجامد.

نشست 12: رویکرد فقه به توسعه و ترویج حقوق همبستگی در سطح جهانی

 ارائه کننده: حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسین فهیمی(عضو هیئت علمی دانشگاه قم )
در حقوق همبستگی  به ویژه محیط زیست مشترکات فراوانی وجود دارد که مقبول ادیان و ملل مختلف است و به نظر بنده لزومی ندارد که بر موارد اختلافی انگشت گذاشته شود.
در رابطه با محیط زیست اگر به آیات قرآن کریم مراجعه شود به انواع مختلف آیات به محیط زیست اشاره دارد . از جمله اینکه نام برخی از سوره ها در این رابطه است مثل رعد – فیل و ... و همچنین  آیاتی که خصوصیات طبیعت را بیان می فرماید مثل آیه 15 سوره آل عمران
در سنت نیز روایاتی از حضرت امیر المومنین علیه السلام در این رابطه وارد شده است (ر.ک:
از میان قواعد فقهی نیز، قاعده لاضرر مهمترین قاعده ای است که می تواند در این رابطه مورد استفاده قرار گیرد. در رابطه با محیط زیست سوالاتی وجود دارد که بایستی به آنها پاسخ داده شود. از جمله:
1-    آیا محیط زیست مال است؟
2-    رابطه انفال با محیط زیست چگونه است؟
3-    اگر محیط زیست مال است و ضرر به آن موجب ضمان باشد، مصارف و تقویم و چگونگی ترمیم آن به چه صورتی است.