گزارش جلسات روز اول: 10/ 4 /1391

نشست اول: بررسی پرسش‌ها و شبهات مطروحه در حیطه مفاهیم پایه حوزه حقوق بشر(از جمله نوع نگرش به انسان، کرامت انسانی، منع تبعیض)

 ارائه کننده: حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا باقرزاده(عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ره)

اهم مباحث طرح شده:

* آموزه های حقوق بشر غربی دو دسته است:
1- آن چه اسلام هم می‌‌پذیرد مثل عدم تبعیض نژادی
2- آن چه مغایر اسلام است مثل عدم پذیرش ولایت
غربی ها تلاش دارند نوع دوم را در جوامع گسترش دهند.

* حقوق بشر غربی مبتنی بر امانیسم و اگزیستانسیالیست است. در اندیشه اگزیسانسیالیستی نباید انسان و جامعه یک هدف و کمال از پیش تعیین شده داشته باشد بلکه کمال هر چیزی همان چیزی است که می‌‌شود.

* حقوق بشر این طور تعریف شده است که امتیازاتی است که هر انسان از آن جهت که انسان است به صورت ذاتی از آن برخوردار است. لیکن نقدی که بر آن وارد است این که باید بیان می‌‌شد این حقوق از چیست؟ در چیست؟ و برای چیست؟

در پاسخ به این سه سوال تفاوت حقوق بشر در اسلام و حقوق بشر غربی روشن می‌‌شود کرامت انسانی در غرب برآمده از امانیسم است که طبق آن انسان با نگرش فردگرایانه مرکز همه امور است و می‌‌توان گفت انسان جای خدا را گرفته است، لیکن در اندیشه اسلامی انسان کریم است چون نیروهای بالقوه خاصی دارد که در پرتو کرامت و آزادی شکوفا می‌‌شود. و همین انسان اگر از این نیروها در جهت خلاف کمال استفاده کند از حیوان پست تر شمرده می‌‌شود.

نشست دوم: حکم حکومتی و ظرفیت های آن برای رفع چالش های عرصه حقوق بشر بین المللی

 ارائه کننده: حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد جواد ارسطا(عضو هیئت علمی پردیس قم دانشگاه تهران)

اهم مباحث:

* دو تعریف برای حکم حکومتی مطرح است:

1- حکم حکومتی عبارت است از دستوری که ولی امر صادر می‌‌کند در خصوص اجرای یک حکم اولی یا ثانوی پس از تطبیق بر مصداق معین.
مثال 1- مرحوم میرزای شیرازی در تحریم تنباکو یک حکم ثانوی را به صورت حکم حکومتی صادر کرد.
مثال 2- وجوب اعداد قوا برای ارهاب دشمنان اسلام از احکام اولیه است. ولی امر از طریق حکم حکومتی مشخص می‌‌کند که مثلاً ساخت زیردریایی در زمان کنونی از مصادیق این حکم بوده و واجب است.
حکم حکومتی طبق این تعریف، دستور ولی امر است یعنی هر فقیه جامع الشرایطی می‌‌تواند آن را صادر کند هر چند حاکم جامعه اسلامی نباشد.

2- حکم حکومتی دستورات ولی امر است در محدوده منطقه الفراغ که بر اساس مصلحتی که ولی امر تشخیص می‌‌دهد صفتی ثانوی به موضوع مورد نظر ولی امر اعطا کند.
این تعریف در کلمات شهید صدر آمده است.

* فقیه می‌‌تواند با مباحث حقوق بشر دو گونه برخورد کند:
1- مبنایی مثل توجه به سیره عقلا و مقاصد شریعت
2- بنایی مثل اصدار حکم حکومتی

نشست سوم: محدوده‌ها و قیود وارده بر حقوق و آزادی‌های بشر، بررسی چالش‌های موجود

 ارائه کننده: دکتر ناصر قربان نیا(دانش آموخته حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه مفید)

* در نظام بین الملل حقوق بشر دو نهاد مربوط به موضوع مورد بحث وجود دارد:
1. نظام تحديد حقوق بشر(حقوق و آزادي‌ها): که در شرايط عادي حاکم است.
2. نظام تعليق حقوق بشر(حقوق وآزادي‌ها): که در شرايط جنگ و شبيه به جنگ حاکم است.

* اصل آزادي انسان در آموزه‌هاي اسلامي مسلّم است و روشن است که اين آزادي مطلق نيست، هرچند از لحاظ نظري دو ديدگاه در محدوديت آن وجود دارد:
1- این محدودیت‌ها در درون آزادی و در مقام جعل وجود دارد؛ یعنی از ابتدا این آزادی با محدودیت‌ها به انسان داده شده است.
2- این محدودیت ها به عنوان قید به آزادی اضافه شده است.
* کرامت انسانی از دو جهت مطرح است: 1- به عنوان مبنای حقوق بشر 2- به عنوان یک حق انسانی

* کرامت انسانی در اندیشه اسلامی هم حق است و هم حکم همچون حیات و لذا انسان نمی تواند آن را از خود ساقط کند.
* کرامت انسانی در هیچ شرایطی نمی تواند محدود و حتی تعلیق شود.

* بر اساس اسناد بین المللی حقوق و آزادی ها با دو شرط می‌‌تواند محدود شود:
1- به موجب قانون محدود شده باشد
2- در جامعه‌ای محدود شود که کاملاً دموکراتیک باشد.

* عواملی که حقوق و آزادی‌ها را محدود می‌‌کند:
1- حقوق و آزادی های دیگران
2- منافع و مصالح عامه
3- ملاحظات عالی اخلاقی

* حق بر فکر کردن، حق بر مصونیت از شکنجه، حق برخورداری از کرامت انسانی، حق برخورداری از وجدان آزاد، از حقوق مطلق در نظام حقوق بشر و نظام اسلام است.


نشست چهارم: نگاهی به ابتکارات فقهی امام خمینی(ره) برای اداره بهینه جامعه و پیشبرد حقوق مردم

ارائه کنندگان: حجت الاسلام والمسلمین سید جواد ورعی(عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) و حجة الاسلام والمسلمين سيد ضياء مرتضوي(عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه)

الف) حق تعیین سرنوشت در اندیشه امام خمینی(ره)

اهم مباحث:

* در مجموع در کلمات امام خمینی در قبل و پس از انقلاب، حدود 100 مرتبه به حق تعیین سرنوشت تصریح شده است. برخی از این موارد در مقام محاجّه با رژیم پهلوی و باقی موارد به عنوان حقی شرعی و عقلایی بیان شده است.

* مرحوم امام خمینی معتقد است که خداوند حق تعیین سرنوشت را به پیامبران و ائمه طاهرین(ع) داده است لیکن مردم هم حق تعیین سرنوشت دارند به این صورت که با رأی خود و اقبال به پیامبر و امام و ولی زمان خود برای او مقبولیت ایجاد کرده تا بتواند حکومت کند.

*حق تعیین سرنوشت برای مردم در عرصه حقوق داخلی در اندیشه امام خمینی از طرق ذیل اعمال می‌‌گردد:
1- انتخاب نمایندگان
2- انتخاب رئیس جمهور
3- حق تعیین شکل و نوع حکومت

* بزرگترین ابتکار امام خمینی در این زمینه تشکیل حکومت اسلامی و تصویب قانون اساسی بود.

*فرمان هشت ماده ای حضرت امام خمینی هم از ابتکارات مهم ایشان بود که شایسته است مستندات فقهی آن استخراج شود.