چکیده مقالات شماره 3 دوفصلنامه تخصصی فقه و اجتهاد
چکیده مقالات با عناوین: بررسی آیه شریفه «اعتداء» در فقه معاملات؛ تأملی در استنادپذیری، آسیب به سلامت روانی و مسئله تعیین ارش؛ پردازش فقهی ـ حقوقی، بررسي فقهي حدود مشمول ماده 220 قانون مجازات اسلامی، حکم درمان بیمار با عدم تمکن مالی، قاعده قرعه و گستره آن، قاعده نفی سبيل و تطبيقات آن، بررسی حجیت ظنون در موضوع شناسی فقهی.
بررسی آیه شریفه «اعتداء» در فقه معاملات؛ تأملی در استنادپذیریآیت الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دامت برکاته
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم و رئيس محترم مرکز فقهي ائمه‌اطهار علیهم السلام
چکیدهمشهور
فقیهان در بحث ضمان کالای مثلی و قیمی، بر این باورند که ضمان کالای مثلی
به مثل و قیمی به قیمت آن است. از جمله ادلّه‌ای که براي اثبات اين ديدگاه
به آن استناد شده است، می توان به آیه «اعتداء»، اجماع، حدیث «علی الید» و
قاعده احترام اشاره کرد. نوشتار حاضر ابتدا به تبیین دیدگاه فقیهان پیرامون
استدلال به این آیه درخصوص اثبات نظر مشهور پرداخته و در ادامه به ارزیابی
این دیدگاه ها خواهد پرداخت. دیدگاه برگزیده درباره آیه شریفه آن است که
موضوع این آیه، هیچ ارتباطی به بحث ضمان در کالای مثلی و قیمی نداشته و
درباره جهاد میباشد؛ همان‌طور که آیات پیشین آن، این مدّعا را به اثبات
می‌رساند. اگر بر فرض بپذیریم که این آیه، با بحث مثلی و قیمی ارتباط دارد،
تنها بیان‌گر حکم تکلیفی خواهد بود و هیچ ارتباطی به حکم وضعی ضمان ندارد.
واژگان کلیدی: کالای مثلی و قیمی، اعتداء، جهاد، معتدی‌به، کیفیّت اعتداء، تقاصّ، غاصب، حکم وضعی ضمان.
______________________________________________________________________________
آسیب به سلامت روانی و مسئلة تعیین ارش؛ پردازش فقهی ـ حقوقیدکتر حمید ستوده خراسانی
چکیدهموضوع
اين مقاله درباره بررسي مباني فقهي مشروعیت تعیین ارش در خصوص انواع صدمات
و اختلالات روانی كمتر از جنون است که ممکن است در پی سوانح و حوادث
گوناگون، بر انسان عارض گردد. به نظر مي‌رسد که اگر اختلالات روانی، از
پيامدهای اجتناب ناپذیر جنایت نباشد، ارشِ عوارض مزبور، جداگانه ثابت بوده و
معیار ضمان نیز استناد عرفی جنایت است. از منظر حقوقی نیز با توجه به ثبوت
ارکان مسئولیت مدنی، جانی متعهد به جبران خسارات ناشی از اختلالات روانی
خواهد بود.
واژگان کلیدی: اختلال روانی، ارش، ضمان، مسئولیت مدنی. ______________________________________________________________________________
بررسي فقهي حدود مشمول ماده 220 قانون مجازات اسلامیدکتر علی صادقی
چکیدهدر
قانون مجازات اسلامی 1392 از مجازات‌های حدی تنها به دوازده مورد اشاره
شده و البته به موجب ماده 220ق.م.ا در مورد سایر حدود به منابع و فتاوای
معتبر ارجاع داده شده است؛ بنابراین برای بررسی حدودی که مشمول ماده
220ق.م.ا میشود باید به منابع فقهی مراجعه نمود. با بررسی کلام فقها روشن
می‌گردد که مجازات برخی جرایم همچون ارتداد، ادعای نبوت و سحر مطابق دیدگاه
مشهور فقها مجازات حدی است و این موارد مشمول ماده 220 ق.م.ا است. برخی
جرایم نیز همچون خرید و فروش انسان آزاد، ازدواج با زن ذمی بدون اجازه همسر
مسلمان و بوسیدن پسر با شهوت، هر چند مطابق دیدگاه تعداد اندکی از فقها
مجازات حدی دارد؛ ولی طبق نظر اکثر فقها مجازات آنها تعزیری است. همچنین
برای برخی عناوین مجرمانه مانند مستحلّ محرمات، قطاع الطریق، لص، خناق و
نباش در کلام فقها مجازات حدی همچون قتل و قطع دست تعیین گردیده است؛ ولی
این موارد به یکی از عناوین حدی دیگر برگشت می‌کنند و عنوان مستقل
نمی‌باشند.
واژگان کلیدی: حدود، ارتداد، سحر، ادعای نبوت. ______________________________________________________________________________
حکم درمان بیمار با عدم تمکن مالی علی جهانیان
چکيدهامروزه
برخی از بیماران به جهت عدم تمکن مالی، قادر به تأمین هزینه های درماني
نيستند. از اینرو ممکن است جان بیمار مسلمان به مخاطره افتد و گاه موجب نقص
و خسارت جبران ناپذیری گردد. در اين مقاله تلاش شده است که با تنقیح مناط
در موارد مشابه، ضرورت حفظ جان بیمار مسلمان در مشاغل پزشکی اثبات شود؛ در
این مقاله بيان شده که با توجه به روایات، امام مسئول زندگی فقیران و
درماندگان جامعه است و تمامی هزینه های درمان اینگونه افراد بر عهده وی
میباشد، و با توجه به اين‌که در عصر غیبت، فقیهان شیعه عهده دار امور شرعی
مسلمانان خواهند بود در صورت عدم امکان تأمین مالی درمان از سوی بیت
المال، هزینه های یادشده، بر عهده عموم مسلمان می باشد. از این رو در این
نوشتار با رویکردی توصیفی، تحلیلی ـ اجتهادی به بررسی دیدگاههای فقیهان در
اين زمينه پرداخته مي شود.
واژگان کلیدی: عدم تمکن مالی، بیمار فقیر، حفظ نفس محترم، درمان. ______________________________________________________________________________
قاعده قرعه و گستره آنعلی سعیدی و مهدی اخلاصی
چکیده قاعده
«قرعه» از قواعد مشهور فقهی است که به دلیل توان پاسخ گویی و پر کردن برخی
از خلأ‌های فقهی، دارای اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در فقه اسلامی میباشد.
قاعده‌ای که در مشروعیت فی الجمله آن شکی نیست، و حتی در برخی متون از آن
به عنوان مقتضیات مذهب تعبیر شده است. پرسش مهمی که پاسخ آن در قلمرو
کاربرد این قاعده تأثیرگذار است تعیین موارد جریان آن میباشد و این‌که
میزان کارایی این قاعده به چه مقدار است؟ زیرا واضح است که اثبات دامنه‌ای
گسترده برای این قاعده اهمیت آن را بیش از پیش خواهد کرد. بر همین اساس در
باور برخی قرعه، قاعده‌ای عام بوده و از آن می‌توان به عنوان روشی مطمئن و
عادلانه، در رفع هر امر مشکلی بهره برد، اما در مقابل برخی نیز به ادله‌ای
استناد کرده‌اند که مفهوم آن این است که این قاعده دارای عمومیت نبوده و
تنها در موارد خاصی مانند رفع تزاحم و نزاع‌های مالی و حقوقی و یا مواردی
که اصحاب به آن عمل نموده‌اند، کاربرد دارد، در مقاله پیش رو ادله هر دو
دیدگاه طرح و قول عمومیت قرعه به عنوان دیدگاه صحیح تقویت گردیده است.
واژگان کلیدی: قرعه، تزاحم، عمل اصحاب، امر مشتبه، بناء عقلاء، تعیّن واقعی. ______________________________________________________________________________
قاعده نفی سبيل و تطبيقات آنحسن کامران و زهرا اميري‌فرد
چکیده«قاعده
نفی سبیل»، از قواعد مهم فقهی است که مشهور فقها با استناد به آیات،
روایات، اجماع و عقل، آن را به اثبات رسانیده‌اند؛ و در موارد بسیاری، این
قاعده را مبنای استنباط احکام شرعی قرارداده‌اند. بر اساس این قاعده، هر
نوع رابطه، از جمله عقد و معامله و قراردادی که باعث شود کافران، راهی برای
سلطه و نفوذ بر مسلمان پیدا کنند یا باعث علوّ و برتری آنها بر مسلمانان
گردد، اعتباري ندارد. از این قاعده می‌توان در ابعاد سیاسی، اقتصادی،
اجتماعی و فقهی استفاده‌های فراواني کرد؛ اما در عصر حاضر که سلطه و نفوذ
کشورهاي بيگانه و استعماري در شکل‌های مختلف بر مسلمانان و سرزمين‌هاي
آنها، سايه افکنده است، يکي از بهترين راه‌ها براي نجات و بيرون رفت از اين
وضعيت ذلت‌بار، توجه و عمل به اين قاعده است. مهمترین کاربرد این قاعده در
حیطه مسائل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی اسلام و به خصوص در قلمرو اقتصاد
مقاومتی میباشد. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی، در صدد تبیین یکی از
مؤثرترین راه‌ها برای نجات و بیرون‌رفت از سلطه و نفوذ کشورهای بیگانه و
عدم وابستگی به کافران مي‌باشد. بر اين اساس، به تبيين مفاد قاعدة نفي
سبيل، مباني، ادلّه، مدلول، لوازم، آثار و نتايج آن پرداخته شده است.
واژگان کلیدی: قاعده، نفی سبیل، سبیل، سلطه، وابستگی، اقتصاد مقاومتی.______________________________________________________________________________
بررسی حجیت ظنون در موضوع شناسی فقهی
وحید قربانی
چکیدهاز
گذشته تاکنون علمای بسیاری در مورد حجیت ظنون در احکام بحث کرده اند، اما
کمتر فقیهی دیده میشود که به طور تفصیلی پیرامون حجیت ظنون در موضوعات فقهی
بحث کرده باشد. از آنجا که گاهی فقیه در مسیر اجتهاد خود، نسبت به برخي از
موضوعات احکام با ظن مواجه میشود، به گونه ای که نمی تواند، نسبت به موضوع
حکم شرعی قطع پیدا کند، حجیت یا عدم حجیت ظن در موضوعات فقهی، نقش خود را
ایفا می کند. در این زمینه برخی از فقهاء حجیت ظن را در «موضوعات
مُستَنبطِه»، از حیث «ماهیت» آن و «موضوعات صِرفِه» را از حیث «تحقق» آن در
خارج بحث کرده اند، در حالی که این پژوهش هر دو نوعِ موضوعات را، هم از
حیث ماهیت و هم از حیث تحقق در خارج، مورد بررسی قرار داد به اين نتيجه دست
یافت که ظن در تحقق مطلق موضوعات، چه مستنبطه و چه صرفه، حجت نیست، ولي
نسبت به ماهیت موضوعات مستنبطه حجت است، این در حالی است که ظن نسبت به
ماهیت موضوعات صرفه، معنا ندارد و أساساً ماهیت اینگونه موضوعات، همیشه
مقطوع است.
واژگان کلیدی: ظن، موضوع شناسی، موضوعات مستنبطه، موضوعات صرفه، تحقق موضوع، ماهیت موضوع.